خبرگزاری فارس- خراسان جنوبی، هاجر فرخ نژاد؛ علاوه بر آثار طبیعی و زیبای دوران‌های مختلف زمین‌شناسی در گستره جغرافیایی خراسان جنوبی که خالق آن کردگار بی‌همتاست از گذشتگان هنرمندان و چیره‌دست و متبحر این خطه از ایران‌زمین نیز آثار و بناها، دست‌ساخته‌ها و هنرهای دستی به یادگار مانده که اگر بخواهی آن را فهرست کنی در این سیاه نگنجد و خارج از حوصله مخاطب باشد، اما خراسان جنوبی مفتخر است به گنجینه‌ای از داشته‌های تاریخی، طبیعی، هنرهای دستی و... که اگر بخواهی این استان را به عنوان مقصد سفر برگزینی، نمی‌توانی در سیر و سیاحت چند روزه همه آنها را ببینی و حظ لازم را ببری پس لازم است بارها و بارها به این خطه سفر کنی تا با جاذبه‌هایش آشنا شوی و خاطره به یادگاری ببری.
فصل گردشگری کویر
هر چند آثار و بناهای تاریخی یا هنر دست زنان و مردان این سرزمین کهن همیشه باقی است اما سفر به کویر و سازه‌هایی که نتیجه حرکت باد و خاک است فقط در فصول خاصی جلوه‌نمایی می‌کند؛ از اواسط اسفند تا نیمه‌های بهار و بعد هم در پاییز که کمی هوا رو به سردی می‌گذارد.
محصولات خاص و یکتای خراسان جنوبی، بستر دیگری است برای میزبانی از مسافران. پاییز؛ فصل برداشت زرشک است و بهترین زمان برای حضور گردشگران در دامن یکدست قرمز زرشک‌زارها؛ گردشگران علاوه بر تازه‌خوری می‌توانند از زیبایی‌های بزرگترین باغ زرشکی دنیا در منطقه افین زیرکوه لذت ببرند. دشت‌های یکدست ارغوانی زعفران، این طلای سرخ جهان نیز در فصل پاییز آماده حضور دوستداران طبیعت و گردشگری مزرعه در خراسان جنوبی است.
جاذبه‌های تاریخی و گردشگری خراسان جنوبی نیز شامل پنج اثر ثبت جهانی و هزار اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی است، ۸۰ اقامتگاه بومگردی و ۱۰ هتل و مهمانسرا هم هر ساله منتظر میزبانی از گردشگران هستند.
تکاپوی مردم برای سفرهای نوروز بهانه‌ای شد تا با احمد کاشانی یکی از فعالان گردشگری خراسان جنوبی به گفت‌وگو بنشینیم و بشنویم از قابلیت‌های صنعت توریسم این منطقه و چرایی کمتر شناخته شدن آن.
فارس: در ابتدا لطفا سابقه کاری‌تان را در حوزه گردشگری بفرمایید تا با شما بیشتر آشنا شویم.
کاشانی: بنده سال‌هاست در حوزه گردشگری فعال هستم. علاوه بر این در یک دفتر خدمات مسافرتی در زمینه صدور بلیت‌های هواپیمایی برای مسیرهای داخلی و خارجی و تورهای مسافرتی ورودی و خروجی کشور فعالیت دارم.
از سه سال قبل هم با راه‌اندازی شرکتی در زمینه بازرگانی و بازاریابی پارچه‌های دستبافت قدم در راه توسعه صنایع دستی خراسان جنوبی گذاشته‌ام.
افزون بر این یک سازمان مردم نهاد با نام «انجمن گردشگری پایدار و میراث ماندگار» با حضور بیش از ۱۲۰ نفر از فعالان گردشگری در خراسان جنوبی راه‌اندازی کرده‌ایم. جسته و گریخته در رسانه‌ها به ویژه رسانه ملی نیز فعالیت دارم تا هر جا که فرصتی به دست می‌آورم خراسان جنوبی و زیبایی‌های کمترشناخته شده آن را بشناسانم.
فارس: در مورد قابلیت‌های گردشگری خراسان جنوبی هم بفرمایید لطفا.
کاشانی: خراسان جنوبی سومین استان پهناور کشور و شرقی‌ترین سرزمین ایران زمین است و ۵ اثر ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو و هزار اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور دارد که این اعداد و ارقام نشان دهنده قابلیت بسیار بالای گردشگری خراسان جنوبی است.
این استان به واسطه قرارگیری در کمربند گردشگری شرق کشور با سرزمین تاریخی همدان چندان تفاوتی ندارد و این در حالی ست که استان بزرگ و قدیمی همدان حتی یک اثر ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو ندارد.
همان طور که می‌دانید ثبت شدن یک اثر در فهرست جهانی چقدر پیچیده و دشوار است و چقدر باید نمایندگان ایران در مقابل دیگر کشورها از آثار ایران دفاع کنند تا در این مسابقه جهانی برنده شده و کارت سبز یونسکو را از آن خودشان کنند. به عنوان مثال باغ جهانی اکبریه در قلب شهر تاریخی بیرجند به جامانده از دوران زندیه است و انبوهی از تاریخ را در دل خود جای داده و جزء ۹ باب باغ ثبت شده کشور در فهرست جهانی است، یا قنات بلده فرودس جزء ۱۴ قنات ثبت شده کشور در فهرست آثار جهانی است و اگر یزد امروز برند قنات و قنوت را انتخاب کرده و بسیار روی آن مانور می‌دهد باور کنید که قنات تاریخی بلده و افسانه‌های عجیب و غریبی که در مورد آن مطرح می شود گردشگران را شوکه می‌کند چرا که این منبع آبی نقش بسیار مهمی در شیوه زندگی مردم در شهر تون قدیم و یا فردوس حال حاضر داشته و دارد و هیچ چیز از قنات های یزد کم ندارد.
بیابان جهانی لوت نیز که به عنوان اولین اثر طبیعی کشور در یونسکو ثبت شده بخش مهمی از آن در خراسان جنوبی ست. این اثر طبیعی که در نزدیکی نهبندان و در حاشیه روستاهای حیدرآباد، چاهداشی و روستاهای حاشیه ریگ یلان یا بزرگ ریگ و یا دریای ماسه‌ای قرار گرفته، یکی از نقاط بسیار شگفت‌انگیز است.
ژئوپارک طبس که به عنوان سومین ژئوپارک بعد از قشم و ارس در یونسکو ثبت شد، ژئوسایت‌های زیرمجموعه آن بسیار شگفت‌انگیز است که می توان به آستان حضرت حسین بن موسی الکاظم یا همان قلب فرهنگی این ژئو پارک، سایت‌های زمین‌شناسی یا زمین باستان‌شناسی مثل سرزمین سیاه، چشمه مرتضی‌علی، کال جنی، روستای ازمیغان و... اشاره کرد.
جالب است بدانید در ایران فقط دو روستای ایران عضو سازمان جهانی صنایع دستی که زیر مجموعه یونسکو است، هستند، اولین روستا کلپورگان سیستان و بلوچستان با هویت سفالگری و دومین روستا خراشاد خراسان جنوبی با هویت پارچه‌بافی ست.
غنای شاخه‌ها و زیرشاخه‌های گردشگری سومین استان پهناور ایران
این برندهای جهانی با هزار اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور نشان از غنای شاخه و زیرشاخه‌های گردشگری در سومین استان پهناور ایران‌زمین با تنوع شاخه‌های طبیعت‌گردی، مذهبی، تاریخی، فرهنگی، مردم‌شناسی، خوراک، روستاگردی، گردشگری مزرعه و... دارد. همین گستردگی سبب شده اقلیم‌های متنوعی را در خود جای دهد آن هم با فرهنگ متفاوت.
به عنوان مثال همین تنوع فرهنگ‌ها سبب شده تا در روستای تاجمیر سربیشه بلوچ‌هایی را ببینیم که از سیستان و بلوچستان مهاجرت کردند و امروز عضو خانواده خراسان جنوبی هستند.
بنابراین خراسان جنوبی بسیار زیباست و بسیار جاذبه گردشگری، طبیعت‌گردی و میراث فرهنگی متنوعی دارد.
کیفیت نامطلوب زیرساخت‌های حمل و نقل گردشگری خراسان جنوبی
فارس: وضعیت زیرساخت‌های گردشگری خراسان جنوبی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کاشانی: گردشگری نیاز به زیرساخت های بسیار مشخصی دارد و نیاز هم نیست که عده ای بنشینند یک تحلیل علمی خیلی عجیبی برای آن ارائه دهند. اولین زیرساختی که برای هر نقطه‌ای از دنیا و به عنوان مثال خراسان جنوبی می‌توان نام برد زیرساخت حمل ونقل مسافر است. یعنی باید مسیر دسترسی به مکانی که گردشگر به عنوان مقصد برگزیده است باید آسان و امن باشد. همان طور که می دانید خراسان جنوبی دسترسی ریلی، جاده ای و هوایی دارد.
اما پرسش اینجاست که کیفیت این زیرساخت‌ها چطور است؟ در حوزه جاده‌ای بهتر از من می‌دانید که شریان‌های مواصلاتی خراسان جنوبی نیاز به ایمن سازی دارد هرچند اتفاقات بسیار خوبی در این حوزه رقم خورده است اما هنوز خیلی فاصله است تا رسیدن به نقطه امن.
امیدوارم به قول آیت‌الله رئیسی که در اولین سفر خود به خراسان جنوبی و دیدار با فعالان اقتصادی رو به وزیر کشور گفتند: «دیگر این ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر باقی مانده از جاده بیرجند- مشهد قابل این حرف‌ها را ندارد هر چه زودتر تماش کنید» هر چه زودتر این مسیر به اتمام برسد و ایمن شود.
محور بیرجند- نهبندان، مهم ترین محور روستاگردی خراسان جنوبی محور بیرجند- نهبندان به ویژه نهبندان- دهسلم نیاز به بازنگری و بازسازی دارد چراکه محور بیرجند - نهبندان یکی از محورهای مهم روستاگردی است که از سربیشه و درمیان نیز عبور می‌کند و روستاهای بی‌نظیر خراسان جنوبی انگار به صورت خدادادی در این محور نقطه‌گذاری شدند تا تا گردشگران علاقمند به روستاگردی بتوانند از این محور استفاده کنند.
خراشاد به عنوان روستای جهانی پارچه‌بافی، فورگ زیبا با قلعه ۲۰۰ ساله‌اش که همچنان بر قله شرق کشور استوار است، روستای چنشت سرزمین رنگ‌ها یا رنگی‌ترین روستای ایران، ماخونیک سرزمین لی‌لی‌پوت‌ها، تاجمیر روستای عروسک دوتوک و روستاهای شگفت‌انگیز حاشیه بیابان جهانی لوت همانند چاهداشی، حیدرآباد، دهسلم و... بخشی از زیبایی‌های خراسان جنوبی هستند که باید به این محورها بیش از پیش توجه شود.
حتی محورهای مواصلاتی بین بشرویه- طبس، بشرویه - فردوس نیز نیاز به ایمن‌سازی دارند چراکه این محورها ترانزیتی است و یک وسیله نقلیه حامل گردشگران باید خیلی مراقب باشند که در این محورها دچار سانحه نشود.
در زمینه حمل و نقل ریلی هم که متصل به ایستگاه راه‌آهن در طبس هستیم و امیدواریم رویای بهره‌مندی از خط ریلی برای دیگر شهرهای خراسان جنوبی از جمله مرکز استان هم محقق شود.
کابین‌های قطار طبس مناسب گردشگران نیست
البته لازم به یادآوری است، کابین‌هایی که در قطار طبس تعبیه شده مناسب گردشگران نیست و گردشگران بسیار بسیار نادر خط ریلی طبس را برای ورود به خراسان جنوبی انتخاب می‌کنند. پس نیاز است تا خط راه آهن بیرجند هر چه زودتر ایجاد شود تا بتوان برای بلندمدت در این زمینه برنامه‌ریزی کرد ولی تا آن زمان باید متولیان امر مناسب نبودن واگن‌های قطار در طبس را نیز مدنظر داشته باشند چرا شهر یزد در همجواری خراسان جنوبی به واسطه برخورداری از خط ریلی گردشگران اغلب قطار را برای سفر به این استان برمی‌گزینند، هزینه‌های آن ارزان‌تر است که این یکی از مزیت‌های حوزه گردشگری یزد در مقایسه با خراسان جنوبی است.
توسعه پروازی خراسان جنوبی کلید توسعه گردشگری خراسان جنوبی
فارس: وضعیت پروازها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در مورد فرودگاه‌های بیرجند و طبس حرف زیاد است اما ماحصل پرسش شما هم این است که توسعه پروازی فرودگاه های بیرجند و طبس می‌تواند کلید توسعه گردشگری خراسان جنوبی باشد. باید گفت که ظرفیت های فرودگاهی خراسان جنوبی هیچ گونه خللی به آن وارد نیست اما مشکل سر تعداد کم شرکت‌های هوایپمایی ست چرا که با این وضعیت هزینه سفر برای مسافر خیلی گران درمی‌آید.
مسوولان باید زمینه حضور شرکت‌هایی قدر هواپیمایی و بومی را در استان فراهم کنند تا هزینه سفر کم شده و مسافران هم رغبت بیشتری برای حضور در خراسان جنوبی پیدا کنند.
از طرفی لغو پروازها آن هم در اوج سفرهای نوروزی و تعطیلات دیگر سبب شده شرکت های خدمات و تورهای مسافرتی نتوانند برنامه‌ریزی درستی برای ورود مسافران و گردشگران به خراسان جنوبی داشته باشند.
اساسی‌ترین گره در حوزه گردشگری فرهنگ گردشگری و گردشگری فرهنگی است
فارس: چالش‌های پیش روی گردشگری خراسان جنوبی چیست؟
کاشانی: تاکید می‌کنم یکی از چالش‌های پیش روی صنعت گردشگری زیرساخت‌های ضعیف حوزه حمل و نقل است اما در کنار آن اساسی‌ترین گره در این حوزه فرهنگ گردشگری و گردشگری فرهنگی است که باید مدیران استان در حوزه های مختلف به آن ورود کنند؛ این موضوع هم شامل جامعه میزبان می‌شود و هم جامعه مهمان؛ جامعه میزبان یعنی مدیران اقامتگاه بومگردی، فعالان گردشگری، راهنمایان تور، دفاتر گردشگری و در کل زنجیره گردشگری و این چالش برای جامعه مهمان هم وجود دارد و اما باید این موضوع بازتر شود تا در جریان ماجرا قرار گرفت.
توسعه اقتصادی گردشگری مساوی با توسعه گردشگری روستایی
خراسان جنوبی سرزمینی بسیار زیباست آن هم با تابلوهای گردشگری خدادادی که در نقطه نقطه این استان در نمایشگاه طبیعت خراسان جنوبی به نمایش درآمده و شامل کویر و زیبایی‌های خاص آن می شود همچنین ۵ اثر ثبت جهانی شده و هزار اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور.
اما نکته اینجاست که اغلب این جاذبه‌ها چه طبیعی و چه تاریخی در روستاها واقع شده که از این منظر یک فرصت بی نظیر اقتصادی به حساب می آید. اما معنی آن چیست؟ معنی آن این است که توسعه صنعت گردشگری خراسان جنوبی مساوی است با توسعه اقتصاد روستایی و این بسیار مهم است که مدیران این فرصت استثنایی را درک کنند و بدانند اگر به دنبال مهاجرت معکوس در روستاها می‌گردند راه دسترسی به آن همین توسعه اقتصاد گردشگری روستایی است. به عنوان مثال اکنون روستای تاجمیر که به «روستای عروسک‌ها» معروف شده با برند عروسک دوتوک و فروش این عروسک‌ها شده ممر درآمدی برای عشایر یکجانشین.
دهسلم زمرد سبز کویر
اگر با نقشه الکترونیکی به روستا دهسلم نگاه کنید یک زمرد سبز افتاده میان کویر برهوت است و اگر بر روی این زمرد سبر زوم کنید می‌بینید این سرسبزی‌ها از آن نخلستان‌های دهسلم آن هم با بیش از ۶۰ هزار نفر نخل استوار ایستاده با انواع و اقسام خرماهاست.
خرمایی که در دهسلم تولید می‌شود بدون شیره است با فیبر فراوان و هزاران خاصیت پزشکی که ناشناخته مانده، فروش این محصول به گردشگران می‌تواند برای روستاییان دهسلم درآمدزا باشد؛ شترسواری میان نخلستان هم به طور حتم برای گردشگران بسیار لذت‌بخش و فراموش‌نشدنی است.
«شهداد» در کرمان روستای متناظر «دهسلم» است، اما حالا وضعیت آن کجا و این کجا؟ یکی از گردشگران خارجی که یک قرن قبل در مورد «دهسلم» گفته بود اقتصاد این روستا بسیار پیشرفته‌تر از شهداد بود اما امروز روستای شهداد با توجه به حوزه گردشگری تبدیل به ثروتمندترین نقطه شده اما دهسلم جزء محرومترین نقاط روستایی است.
اگر این چالش برای مدیران استان شفاف شود که توسعه گردشگری می‌تواند توسعه اقتصاد روستایی را رقم بزند به طور قطع دیدگاه آنها نسبت به حوزه گردشگری تغییر می‌کند.
اما چالش برای جامعه مهمان و گردشگری چیست؟ جامعه مهمان این حوزه بسیار جامعه گوش به حرفی هستند و وقتی به آن ها می‌گوییم به عنوان مثال مردم چنشت دوست ندارند از آنها عکس بگیرید دیگر عکس نمی‌گیرند و....
اگر بتوانیم مجموعه ساختار فرهنگی مردم استان را برای جامعه گردشگری باز کنیم به طور حتم به آن احترام خواهند گذاشت.
ساختار فرهنگی استان را برای گردشگر توضیح نداده‌ایم
آیا هیچ وقت ساختار فرهنگی استان را برای گردشگر توضیح داده‌ایم؟ معلوم است که نه؛ وقتی گروه گردشگری برای حضور در کویرهای طبس و سرایان تماس می‌گیرد به آنها گفته‌ایم که سفر شما مصادف است با ایام شهادت حضرت زهرا(س) که مردم منطقه در حال عزاداری هستند اگر برای عزاداری و شرکت در این مراسم تشریف می‌آورید قدمتان بالای چشم اما برای برنامه‌های دیگر معذوریم؟! اگر گفته می‌شد به طور حتم چالش طبس اتفاق نمی‌افتاد.
فعالان حوزه گردشگری هم با چالش مواجهند و باید برای آنها نیز دوره آموزشی برگزار شود. به عنوان مثال وقتی یک سرمایه‌گذار در قلب یک روستا یک اقامتگاه بومگردی بنا می‌کند آن هم
با همه استانداردها تنها این سرمایه‌گذاری کافی نیست و باید فرهنگ گردشگری هم به او آموخته شود. یعنی به او آموخته شود که مردمان این روستا چه اعتقادات و آداب و رسومی دارند که گاهی همین بازنمایی آداب و رسوم و طبخ غذاهای روستاییان می‌تواند برای گردشگر جذاب باشد.
ما نگرانیم که گردشگران خارجی با ورودشان به خراسان جنوبی سبب تهاجم فرهنگی نشوند که می‌توانیم با یک برنامه‌ریزی دقیق فرهنگی ورق را برگردانیم. ما می‌توانیم فرهنگ غنی خراسان جنوبی را به آنها نشان بدهیم تا آنها سفیران فرهنگی استان در اقصی نقاط کشور و جهان باشند اما هیچ گاه به این موضوع به صورت آکادمیک و فرهنگی نگاه نکرده‌ایم.
فقط پاک‌کن برداشته‌ایم و پاک کرده‌ایم نه رفع و رجوع
با نگاه بازی که مدیر شورای فرهنگ عمومی کشور نسبت به موضوع گردشگری دارد به طور حتم باید چالش‌های فرهنگی حوزه گردشگری در شورای فرهنگ عمومی خراسان جنوبی مطرح شود و برای آن راه حل پیدا کنیم. در خراسان جنوبی ما فقط پاک‌کن برداشته‌ایم و چالش‌های گردشگری را اعم از اقتصادی و فرهنگی پاک کرده‌ایم هیچ وقت حاضر نشده‌ایم دور یک میز نشسته و این چالش‌ها را رفع و رجوع کنیم. البته هنوز فرصت هست چراکه نهال گردشگری خراسان جنوبی تازه در حال پا گرفتن است و مسیر توسعه گردشگری استان آغاز شده است.
ما تا چهار سال قبل اقامتگاه بومگردی نداشتیم اما امروز ۷۰ باب اقامتگاه داریم یا قبل از پیروزی انقلاب یک هتل یا مهمانسرا در استان داشتیم اما اکنون ۱۰ باب هتل سه ستاره داریم. پس همان قدر که نگران هستیم شغل ایجاد شود و تسهیلات می‌دهیم تا اقامتگاه بومگردی و مجتمع گردشگری بنا شود باید همان قدر نگران باشیم که فرهنگ گردشگری بین جامعه مهمان و میزبان نیز شکل بگیرد چراکه غنای فرهنگی در حوزه گردشگری به طور حتم رونق مشاغل این حوزه را هم در پی دارد.
فارس: در مورد پیوست فرهنگی گردشگری خراسان جنوبی بفرمایید، دغدغه‌ای که فکر می‌کنم همیشه با شما بوده است.
کاشانی: بله درست است، اگر فرمایشات مقام عظمای ولایت را هم مرور کنید تأکید دارند حوزه اقتصاد باید پیوست فرهنگی داشته باشد، حالا سوال من هم همین سوال شماست، پیوست فرهنگی گردشگری مدون خراسان جنوبی چیست؟ امیدوارم با حضور مدیران جوان در صدر حوزه گردشگردی و ارشاد این خلأ پر شود. من پیوست فرهنگی گردشگری رشت را که در ۲۲۴ صفحه تدوین شده را خوانده‌ام در این مجموعه تهدیدها، فرصت‌ها، زیرساخت‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و.... عنوان شده است. ضرورت دارد در خراسان جنوبی نیز چنین پیوستی تهیه و تدوین شود.
چقدر برای رسیدن به دستور رئیس جمهور تلاش کرده‌ایم من خیلی به آینده صنعت گردشگری خراسان جنوبی امیدوارم، باید در یک برنامه زمانبندی کوتاه تبدیل شویم به یک مقصد رویایی گردشگری.
برای من جای بس امیدواری ست که آقای رئیس جمهور در سفر به خراسان جنوبی در اولین صحبتشان در بدو ورود به استان گفتند که اقتصاد گردشگری استان باید فعال شود و بعد در شورای اداری دستور دادند از ظرفیت کویر در خراسان جنوبی استفاده کنیم. حال با گذشت این همه مدت از سفر رئیس جمهور به استان از مسئولان می‌پرسم چقدر برای رسیدن به دستور رئیس جمهوری تلاش کرده‌ایم؟ دستاوردهای مجموعه مدیران استان با گذشت چندین ماه از سفر دوم و تاکید دوباره بر آن چیست؟
فارس: با تشکر از وقتی که در اختیار گذاشتید اگر صحبت پایانی دارید بفرمایید.
کاشانی: خیلی سپاسگزارم از رسانه‌ها که یکی از پیشران‌های مهم اقتصادی در خراسان جنوبی به شمار می‌روند. امیدوارم متولیان امر به این موضوع واقف شوند که توسعه اقتصاد گردشگری مساوی است با توسعه اقتصاد روستایی که می‌تواند مهاجرت معکوس را به روستاها در پی داشته باشد. درست که خراسان جنوبی به وجود جاذبه‌های گردشگری و تاریخی بسیار افتخار می‌کند اما این استان مهد پرورش نام‌آوران علمی و مذهبی چون حضرت آیت‌الله تهامی، هادوی، حائری، آیتی، عبادی و... و مشاهیر علمی چون پروفسور گنجی، پدر علم جغرافیا، بلالی مود پدر علم سم‌شناسی و... که در کمتر نقطه ای از ایران می توان این تعد از بزرگان را دید.
باید جوانان و نوجوانان به کنکاش در مورد هویت تاریخی شهرهایش و مکانی که به دنیا آمده‌اند برآیند و پای صحبت‌های جالب کهنسالان در این نقاط بنشیند تا بدانند هویت تاریخی خراسان جنوبی چگونه شکل گرفته و در آن چه گذشته است؟ به عنوان مثال همه در تاریخ خوانده‌اند فرمان تحریم تنباکو را میرزای شیرازی را صادر کرده است اما کمتر کسی می‌داند انشای این حکم را شیخ هادوی در خانه تاریخی هادوی که مربوط به دوره قاجار است نوشته است. حسن ختام اینکه باید تا می‌توانیم پای صحبت‌های تاریخ شفاهی خراسان جنوبی بنشینم تا معجزات آن را هم ببینیم.
پایان پیام/۳۶۳۵/ب
