به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، آقایان براهیم متقی، عضو هیأت علمی دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل و خبرنگار خبرگزاری صداو‌سیما به صورت تماس تصویری میهمان برنامه گفتگوی ویژه شبکه خبر بودند.
سؤال: بعد از انتخاب آقای پزشکیان شاهد این بودیم که بسیاری از کشورها به رئیس جمهور منتخب این عنوان و انتخاب را تبریک گفتند، ازجمله این کشورها می‌بینیم کشور‌های آمریکای لاتین، آسیایی، آفریقایی و چین، روسیه و بسیاری از کشورها هستند، چرا این قدر انتخابات ریاست جمهوری، جمهوری اسلامی ایران برای کشورها و این انتخاب مهم بود؟
متقی: در کشور‌هایی مثل ایران جابه‌جایی کارگزاران اصلی و راهبردی نقش تعیین کننده‌ای در جهت‌گیری سیاست خارجی آن کشور دارد، طبیعی است که تغییرات مشهودی با تغییر در رؤسای جمهور به وجود می‌آید. اگرچه جهت‌گیری و orientation سیاست خارجی ایران توسط رهبری شکل می‌گیرد و تنظیم می‌شود و هر رئیس جمهوری می‌بایست حوزه مربوط به سیاست خارجی و سیاست داخلی برنامه توسعه را اجرا کند، اما طبیعی است که کارگزاران هم نقش بسیار تعیین کننده‌ای در ارتباط با روند‌های سیاست خارجی دارند.
بنابراین ما در سیاست خارجی هر کشوری دو بخش جدا از هم را داریم که تا حدی مرتبط باهم هست؛ ۱- جهت‌گیری و orientation است که ملی است. در ایران جهت‌گیری سیاست خارجی که همان بحث سیاست کلان کشور است در حوزه رهبری است اما اجرا و تعیین نقش‌ها و الگو‌های رفتاری مربوط می‌شود به رئیس جمهور و تیمی که انتخاب می‌کند. نظام بین‌الملل نگران این بود که آیا روند‌های همکاری جویانه سیاست خارجی ایران که در دوره آیت‌الله رئیسی شکل گرفته بود، ادامه پیدا خواهد کرد یا نه؟
واقعیت این است که ما در دوره آیت‌الله رئیسی چند سطح کنش دیپلماتیک را با کشور‌های مختلف تجربه کردیم. یک سطح Official و رسمی بود که وزارت امورخارجه مجری آن بود. یک سطح دیگر ما می‌گفتیم track۲ یا گام و مسیر دوم که زمینه برای مذاکره نظریه‌پردازان، مقام‌های غیررسمی و کسانی که در ساخت سیاسی کشورها دارای جایگاه هستند به وجود می‌آید. یک سطح دیگر داریم با عنوان دیپلماسی پنهان و آن در عراق، دوحه قطر و عمان در دوره‌های مختلف تاریخی برگزار شد. این بحث‌ها بیشتر با آمریکایی‌ها بود و به نوعی تلاش برای این بود که چه سهمی را ما از برجام به دست بیاوریم و چه تعهدی را در چارچوب برجام بدهیم؟
واقعیت این است که بعد از خروج ایالات متحده از برجام، چالش‌های جدی برای اقتصاد ایران به وجود آمد. امریکایی‌ها انتظار داشتند که هم ما به تعهدات خود در برابر آژانس پاسخگو باشیم و هم این که رفع تحریم‌ها را مرتبط کردند به یک مسأله دوجانبه. کاری که ایران انجام داد؛ این بود که به تعهدات خود به ویژه در زمینه پروتکل الحاقی و مسأله بازرسی‌ها پایان داد. نکته دوم این که روند غنی‌سازی اورانیوم را ارتقاء داد؛ یعنی به ۶۰ درصد رسید. امریکایی‌ها احساس کردند که در وضعیت خطر و تهدید قرار دارند، یعنی بحث‌شان این بود که اگر ایران به این روند ادامه دهد، ممکن است در آستانه قدرت هسته‌ای قرار بگیرد، این جا بود که امریکایی که همواره از موضع بالا برخورد می‌کرد، وقتی که ایران قابلیت خودش را افزایش داد، این امریکا بود که درخواست مذاکرات را داد و بخشی از این مذاکرات در وضعیت دو جانبه یا سه جانبه مبتنی بر فضای مشارکت کشور میزبان حاصل شد.
بنابراین این روند؛ یک روند بسیار مؤثری بود، ایران توانست همزمان دیپلماسی را در ارتباط با برجام گسترش همکاری‌ها را با کشور‌های اروپایی و به موازات آن، سطح همکاری‌ها را با روسیه و چین در چارچوب شانگهای و همچنین روابط دوجانبه ارتقاء دهد. ما سال‌ها بود که درخواست داده بودیم و به عنوان عضو ناظر شانگهای پذیرفته شده بودیم، اما در سال گذشته زمینه به وجود آمد برای این که ایران به عنوان عضو رسمی پذیرفته شد. اما یک نکته هم وجود دارد، ما هنوز از تمامی امتیازات شانگهای بهره نمی‌گیریم، چرا؟ چون امریکایی‌ها تحریم‌هایی را اعمال کردند که این تحریم‌ها محدودیت‌هایی را برای برخی کشورها ازجمله روسیه و چین به وجود می‌آورد، اینجاست که ایران سیاست گرایش به شرق را هم در دستور کار قرار داد.
فکر می‌کنم یک نوع سیاست چندشاخه و چندشعبه در حوزه دیپلماسی ایران به وجود آمد و من مطمئنم آن روندی که در دوران آیت‌الله رئیسی در حوزه سیاست خارجی برای مذاکرات رسمی دوجانبه و چند جانبه، track۲، دیپلماسی پنهان و دیپلماسی سازمانی شکل گرفت، از این به بعد هم با همان قوت ادامه پیدا خواهد کرد.
سؤال: ما در دوران ریاست جمهوری آقای رئیسی به عضویت دائم شانگهای درآمدیم، دیدار‌هایی را برای اولین بار بین رؤسای جمهور کشورها تجربه کردیم، بسیاری از سفر‌ها انجام و دستاورد‌ها حاصل شد و بسیاری از اتفاق‌ها را در این دوران درعرصه سیاست خارجی به همراه داشت، اما ما مشارکت گسترده مردم را در چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که منجر به انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جمهور منتخب شد، داشتیم، این حضور و مشارکت که منجر به انتخاب رئیس جمهور منتخب شد، چقدر در تثبیت جایگاه جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌الملل در آن پیشرفت‌هایی که حاصل کرده بود، البته در ادامه در وضعیت‌های بهتر و پیشرفت‌های دیگر حاصل خواهد کرد؟
متقی: ساخت سیاسی ما؛ مردم‌پایه است، هم مقام معظم رهبری هم حضرت امام؛ همواره روی این موضوع تأکید داشتند که مردم پشتوانه اصلی قدرت ملی است. قدرت ملی برخی از کشورها؛ مبنایش تکنولوژی است، برخی اقتصاد است، برخی نظامی‌گری است. ایران همواره روی این موضوع تأکید داشته، بنابراین بحثی که وجود داشت این بود که می‌بایست در این روند جدید انتخابات، وضعیتی شکل بگیرد که جامعه و گروه‌های اجتماعی حضور داشته باشند، چرا؟ چون اندیشه ساخت سیاسی مردم‌پایه و جامعه‌پایه از این جهت اهمیت دارد که استحکام، مشروعیت و هویت می‌بخشد به الگوی رفتاری به نوعی زمامداران و نظام سیاسی.
این جا این ذهنیت وجود داشت که یک جلوه‌هایی از انسداد سیاسی شکل گرفته و زمینه برای مثلاً مشارکت گروه‌های سیاسی رقیب وجود ندارد. واقعیت این است که انتخابات نشان داد؛ تناوب نخبگان؛ آن چیزی که ویلفردو پارِتو در ارتباط با ساخت‌های سیاسی مطرح می‌کند و به این موضوع توجه دارد که نخبگان باید غریزه تجمع و تداوم داشته باشند، به وجود آمد. یعنی از یک طرف جابه‌جایی در نخبگان و کارگزاران شکل خواهد گرفت و از طرف دیگر؛ روند‌های سیاست خارجی ایران در ارتباط با مقاومت، دیپلماسی دوجانبه و گسترش روابط با نظام بین‌الملل در دستور کار قرار می‌گیرد و ما شاهد این هستیم که پیام‌های تبریکی که به آقای پزشکیان داده شده، نشان می‌دهد که یک نوع تمایل برای گسترش همکاری‌ها به وجود آمده و این تمایل؛ بخش قابل توجه آن مربوط به این است که ایران به یک قدرت راهبردی و یک قابلیت بازدارنده منطقه‌ای نایل شده است.
زمانی که زیرساخت‌های قدرت و پشتوانه قدرت یک کشوری ارتقاء پیدا کند، در آن شرایط؛ اتفاقاً دیپلماسی می‌تواند مسیر خوب و همکاری‌جویانه‌ای را در پیش بگیرد. ایران همواره در تمامی دوران‌های تاریخی؛ از مذاکره، همکاری و تعهدات دوجانبه و چند‌جانبه به نوعی حمایت و استقبال کرده است. واقعیت این است که امریکایی‌ها آن دیپلماسی که خیلی از کارگزاران ایرانی احساس می‌کردند، یک نوع گره‌گشایی از عرصه‌های راهبردی ایران ایجاد شده را آنها زود پایان دادند، ایران را در وضعیت تنگنا قرار دادند و ایران ناچار شد تا سیاست کنش متقابل را در دستور کار قرار دهد. برای ایران فرق نمی‌کند که آیا آقای روحانی، رئیسی یا پزشکیان باشد، در عرصه‌های راهبردی؛ تمامی این افراد؛ سیاست تهدید در برابر تهدید را در دستور کار قرار می‌دهند و این مسأله نشان می‌دهد که در ایران یک اجماع راهبردی در ارتباط با سیاست‌های کلان کشور وجود دارد.
سؤال: ما هفته‌های منتهی به برگزاری انتخابات را که مرور می‌کنیم، برنامه رسانه‌های غربی و فارسی زبان غربی بسیار گسترده شد؛ مبنی بر این که یک ناامیدی را بین مردم القاء کنند که بی‌تأثیر هستند در برگزاری، نتیجه انتخابات و البته موضوع مهمی که همیشه و همواره در انتخاب‌های متعدد و مختلف دنبال می‌کنند؛ یعنی تحریم مشارکت در انتخابات را پیش کشیدند. آمار دو دوره برگزاری که نگاه می‌کنیم می‌بینیم که همان نکته‌ای که شما اشاره کردید؛ نظام مردم‌پایه، سرمایه اجتماعی قوی که همیشه باعث موفقیت جمهوری اسلامی در عرصه‌های مختلف است؛ یعنی مردم. چرا این را دنبال کردند بر خلاف این که هیچ وقت از آن نتیجه نگرفتند و باز هم در این مورد شکست خوردند؟
متقی: ما دو رویکرد در فضای رقابت‌های انتخاباتی داریم؛ این دو رویکرد؛ یک مانیفست مربوط به ایران است که چهار شاخص دارد؛ ۱- مشارکت، ۲- رقابت، ۳- سلامت، ۴- امنیت. بحث اولیه این مانیفست؛ مربوط به مشارکت است. مشارکت کی شکل می‌گیرد؟ زمانی که رقابت وجود داشته باشد. در این دوره از رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری، رقابت خیلی جدی بود. ما کاندیدا‌هایی داشتیم که هر کدام از این کاندیدا‌ها دارای یک گفتمانی بودند.
این گفتمان می‌توانست برای گروه‌های اجتماعی؛ الهام‌بخش باشد و این جامعه را به میزان ۴۰ درصد واجدین شرایط در مرحله اول پای صندوق‌های انتخاباتی قرار داد، این نشان می‌داد در آن دوره جامعه قطبی مسالمت آمیز نشده، در مرحله دوم به میزان این که تعداد کاندیدا کاهش پیدا کرد، زمینه برای قطبی شدن، اما قطبی شدن مسالمت‌آمیز به وجود آمد. البته بی‌اخلاقی‌هایی هم از سوی برخی از ستاد‌ها شکل گرفته بود که طبعاً جامعه به این مسائل توجهی نداشت، می‌توانست این بداخلاقی‌ها روی مشارکت تأثیر خودش را به جا بگذارد، اما فضا در یک وضعیت قطبی مشارکتی و قطبی مسالمت‌آمیز قرار گرفت.
خیلی از افرادی که در طی سال‌های گذشته مشارکت انتخاباتی نداشتند، این فضای قطبی آنها را کشاند برای این که مشارکت داشته باشند. شما در نظر بگیرید هر یک از دو کاندیدایی که به مرحله نهایی رسیده بودند؛ آرای آنها در مرحله دوم کلی افزایش پیدا کرد در مقیاس مرحله اول و ثانیاً یک طیف گسترده‌تری از فضای اجتماعی را مخاطب خودشان قرار دادند، یعنی نشان داد که جامعه نیازمند یک نوع شوک انتخاباتی بود. این قطبی شدن شوک انتخاباتی را به وجود آورد ، یک نوع امید گروه‌های اجتماعی داشتند، طی برخی از این سال‌ها به هر ترتیب انتظارات گروه‌های نسلی شاید تماماً مورد توجه قرار نگرفت ، گروه‌های هویتی، گروه‌های مذهبی و این مسئله یک نوع فاصله‌ای را به وجود آورد که انتخابات به نظر من شوکی را ایجاد کرد که در چهارچوب صندوق مشارکت و کنش تعاملی جامعه و نهادهای سیاسی یک نوع همبستگی را اعاده کرد.
سوال : و البته برخلاف سناریوهایی که آنها تلاش کردند به مرحله واقعیت تبدیلش کنند و نتوانستند؟
متقی: طبعاً رسانه‌های بین‌المللی همان گونه‌ای که ما مشارکت و رقابت را نشانه قدرت می‌دانیم آنها هم تلاش کرده‌اند که مشارکت را کاهش بدهند، رقابت را نشان بدهند، که چیزی به نام کنش رقابتی وجود ندارد در حالی که واقعیت این است که حداقل در همین دوره از رقابت‌های انتخاباتی که به نوعی شهروندان ایرانی را وقتی که می‌خواستند در خارج از کشور رای بدهند، مورد ضرب و شتم قرار می‌دادند، واقعیت امر این است که فضا به شدت رقابتی بود، به شدت مشارکت مردمی بود و آنچه که در فضای خارج از کشور در ارتباط با کسانی که می‌خواستند رای بدهند، به وجود آمده بود با اصول دموکراسی با اصول کنش دموکراتیک با اصول کنش انسانی کاملاً مغایرت داشت.
سوال: می‌خواهم با شما صحبت کنم در مورد این موضوع یک گزارشی را راجع به همین موضوعاتی که راجع به آن در استودیو صحبت کردیم، برگردیم خانم شریفی خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما به جمع ما اضافه شدند.
(پخش گزارش)
سوال: فاطمه شریفی، خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما به جمع ما اضافه شدند، خانم شریفی به شما سلام می‌کنم، راجع به گزارش خانم ایزدخواه صحبت کنیم و البته تولید محتوا‌هایی که از این دست ما روز رای گیری در هر دو دوره چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در فضای مجازی داشتیم و واکنش‌هایی که در مقابل دریافت شد؟
شریفی: ضد انقلاب و گروه‌های ضد انقلاب و بهتر است بگویم گروه‌های ضد ایرانی یکی از کار‌هایی که می‌کردند یکی اینکه در دور اول انتخابات یعنی ۸ تیر و دور دوم انتخابات، پانزدهم تیر، می‌رفتند نزدیک حوزه‌هایی که محل اخذ رای هموطنانمان در خارج از کشور بود و به آنها فحاشی می‌کردند، همانطور که خبرنگار بی بی سی گفت، اینجا اگر بخواهی بروی رای بدهی باید جلیقه ضد فحش بپوشی، این یک نمونه بود که در دنیای واقعی این کار را کردند که با تمام اینها نماینده ستاد انتخابات کشور برای ایرانیان خارج از کشور گفته بود اگر ما بخواهیم مقایسه کنیم دور دوم مشارکت رای دهندگان خارج از ایران را ۴ برابر بیشتر از سال ۱۴۰۰ انتخابات ریاست جمهوری پیشین است.
خوب نشان می‌دهد با همه این بگیر و ببند‌ها و آزار و اذیت‌ها آنچنان موفق نشدند و حالا در فضای مجازی گروه‌های ضد انقلاب که دیدیم در فضای حقیقی با هموطنان خارج از کشورمان چه برخورد‌هایی می‌کردند، برخورد‌های توهین آمیز به دور از آزادی بیان، در فضای مجازی هم بر اساس آن داده کاوی که مرکز ملی فضای مجازی در اختیار ما گذاشته، گفته که از هشتم تا پانزدهم تیر ماه در فاصله دور اول و دور دوم پویش‌های تحریم انتخابات صورت گرفته که این پویش‌ها در سه شبکه اجتماعی نمود داشته.
یکی شبکه اجتماعی ایکس یا همان توییتر سابق، اینستاگرام و تلگرام. در ایکس به طور میانگین روزی ۱۷ هزار صفحه در این یک هفته فعال بوده، روزی دو تا پست می‌گذاشتند با چه محتوا‌هایی با چه هشتگ هایی؛ هشتگ رای بی رای، در خانه می‌مانیم، تحریم انتخابات، آمدند توهین می‌کردند و حتی به مردم القا می‌کردند و یک فضای دو قطبی سازی و بی اعتمادی را به وجود می‌آوردند که اگر تو رای بدهی تاثیری نمی‌گذارد، روزی دوتا پست، ۱۷ هزار تا پست شده بود ۳۴ هزار توییت در این یک هفته فقط برای اینکه تو نروی رای بدهی.
حالا در شبکه اجتماعی اینستاگرام؛ اینستاگرام، چون استوری هست، آن سامانه‌های داده کاوی نمی‌توانستند استوری‌ها را محاسبه کنند، فقط آن پیج‌هایی که باز بوده در اینستاگرام ۵۶۳ تا پست گذاشتند. حالا در شبکه تلگرام هم گروه‌هایی بودند که ۳۰۰۰ تا کانال در این یک هفته برای اینکه مردم دور دوم نروند و رای ندهند، فعالیت می‌کردند که محتوای هر کدام از اینها ۴۵ میلیون بازدید داشته. حالا من دور دوم را گفتم دور اول انتخابات ما هم سخنگوی مرکز ملی گفته بود که ۷۵ درصد از این گروهک‌ها، محتوا‌هایی که تولید کردند، افزایش خشم مردم بوده با هدف کاهش مشارکت در انتخابات بوده که می‌خواستند مردم نروند رای بدهند.
از مجموع ۱۰۰ درصد محتوا‌هایی که در فضای مجازی داده کاوی کردند در دور اول که بین ۲۷ خرداد تا ششم تیرماه بوده، ۷۵ درصد تولید محتوا‌ها رفتار‌های توهین آمیز بوده، رفتار‌هایی که اخلاق در آن نبوده و مبتنی بر خبر جعلی و فیک نیوز بوده، گرچه ما در دنیای موقع انتخابات، این پویش‌هایی را داریم که اخبار جعلی راه می‌اندازند و اطلاعات نادرست پخش می‌کنند با هدف دو قطبی سازی، اما در هیچ کشوری اگر شبکه‌های اجتماعی دنیا را بیاییم بررسی کنیم هیچ کشوری اندازه ایران با این حجم از کمپین‌های تحریم انتخابات روبرو نبوده.
سوال: خیلی متشکرم خانم شریفی،خبرنگار خبرگزاری صدا وسیما. آقای دکتر متقی بپردازیم روی گزارشی که پخش شد، توضیحات خانم شریفی که چرا این افراد و جریان‌های ضد ایرانی اینقدر روی مشارکت هموطنانمان در خارج از کشور حساس هستند این رفتار‌ها را داشته‌اند؟
متقی: به عبارت دیگر ما یک بحثی داریم که کنش ممکن است اجتماعی باشد، هر کنش اجتماعی ماهیت دموکراتیک دارد، آنچه که در خارج از کشور شکل گرفت به هیچ وجه کنش اجتماعی نبود. به عبارت دیگر کنش امنیتی بود، کنش امنیتی دو تا بعد دارد؛ یک ضریب امنیت را برای رای دهندگان کاهش می‌دهد، دوم هدفی که از آن کنش پیگیری می‌کند این است که یک نوع فشار روانی و فشار رفتاری را بر روی افرادی که می‌خواهند رای بدهند به وجود بیاورد، یک موقعی است یک عده مخالف سیاست‌های ایران هستند، سیاست‌های اجتماعی، سیاست‌های فرهنگی، سیاست‌های اقتصادی، چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور می‌توانند حرف‌هایشان را و رویکردهایشان را آزادانه بزنند.
اما یک موقع است که می‌بینید یک پروژه؛ این پروژه برای تحت فشار قرار دادن گروه‌های اجتماعی است و می‌بینید که فضا امنیتی می‌شود، یعنی به جامعه شوک وارد می‌شود، نکته بعدی اینکه مجموعه‌هایی که با رویکرد امنیتی یعنی از طریق سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی برخی از کشور‌های منطقه‌ای شارژ و هدایت شده بودند، تلاششان این بود که سیاست پرس در داخل فضای اجتماعی ایران را در دستور کار قرار بدهند، یعنی اینکه بگویند خوب اگر فرد تا به حال می‌خواست آزادانه رای بدهد و از حقوق اجتماعی خودش به نوعی دفاع بکند و بگوید که من دوست دارم رای بدهم یا دوست ندارم رای بدهم، حالا می‌خواهم رای بدهم به این فرد، می‌خواهم رای بدهم و یا به یک فرد دیگری، یعنی فضای کنش دموکراتیک را می‌خواستند امنیتی بکنند، تحت فشار قرار بدهند و به همین دلیل شاهد این بودیم که به نوعی درگیری‌هایی را به وجود می‌آوردند برای اینکه آن سیاست پرس و فشار یک نوع ارعابی را ایجاد کند که سطح مشارکت را به حداقل برساند ولی واقعیت این بود که روح ایرانی اندیشه ایرانی و اراده ایرانی در خارج از کشور قوی‌تر و دقیق‌تر و موثرتر در فضای انتخابات ایفای نقش کرد.
سوال: آقای دکتر متقی می‌خواهم راجع به انتخابات فرانسه سوال کنم، حالا همزمان با انتخابات در جمهوری اسلامی چند روز این طرف یا آن طرف، ما انتخابات پارلمانی فرانسه را داشتیم که زد و خورد و درگیری و استفاده از گاز اشک آور در اعلام نتایج مرحله دور دوم دیدیم و شنیدیم در حالی که در جمهوری اسلامی ایران برگزاری انتخابات در صحت و سلامت و امنیت برگزار شد، اعلام نتایج شد، یک تحلیلی هم راجع به این موضوع داشته باشیم؟
متقی: واقعیت این است که در فضای انتخابات ایران، ما انتخابات را در انگلیس داشتیم و در فرانسه ذهن انگلیسی یک ذهن کنترل آرام است، پلیس انگلیس هم رویکردش، رویکرد ایجاد بازدارندگی است برای اینکه برخورد ایجاد نشود ولی متاسفانه در بین کشور‌های دموکراتیک و اروپایی پلیس فرانسه از همه خشن‌تر است. علت خشن بودن پلیس فرانسه را به نوعی در ساخت اجتماعی و الگوی اعتراضات گروه‌های رقیب می‌دانیم، در فرانسه یک موج ضد مهاجر وجود دارد، یک موج به قول معروف فرانسوی اصیل شکل گرفته که همواره دنبال این هستند که محدودیت‌هایی را برای گروه‌های دیگر به وجود بیاورند. بنابراین ساخت اجتماعی فرانسه اعتراضی شدید است، ساخت امنیتی و پلیسی فرانسه هم در مقایسه با انگلیس سطح خشونتش بسیار بالاتر است، به همین دلیل بود که در فرانسه ما شاهد درگیری‌های اجتماعی با پلیس بودیم در حالی که این وضعیت در انگلیس کاملاً متفاوت به نظر می‌رسید.
