بیوگرافی ابوالفرج رونی
نام : ابوالفرج ابن مسعود رونی
محل تولد: گروهی وی را از «رونه» از توابع دشت خاوران یا از دیه های نیشابور و گروهی دیگر هند، رون یا روین را محل تولد می دانند.
پیشه: شاعر
دوره زندگی: دوره دوم غزنوی
درگذشت: بعد از ۴۹۲ هجری قمری
به عنوان نخستین شاعران پارسی‌گوی هندوستان پس از نکتی به شاعر هندی شهیر دیگری به نام ابوالفرج رونی متوفی در حدود ۴۹۲ برمی‌خوریم که به اعتقاد مؤلف «لباب‌الالباب» و «راحة الصدور» و «منتخب التواریخ» و «هفت اقلیم» و «مرآة العالم» و «مجمع النفائس» و «فرهنگ جهانگیری» و «برهان قاطع» و غیره اهل رون و از هندوستان بود، اما لطف‌علی‌بیگ آذر او را از دهات دشت خاوران، و رضاقلی خان هدایت از قرای نیشابور می‌دانند. منصف «تاریخ فرشته» و صاحب «ریاض الشعرا» مولدش را سیستان نوشته‌اند.
در زمان سیستان ابراهیم بن مسعود و فرزندش مسعود بن ابراهیم غزنوی زندگی می کرده، و هر دو را ستایش نموده است. او در اشعار خود تشبیهات فلسفی و عملی بسیار به کار برده‌است.
زبانی شیرین و متین و کلامی محکم دارد. و ارباب تذکره مثل مصنفان «لباب الالباب» و «مجمع الفصحا» و «آتشکده» و غیره او را از استادان انوری دانسته‌اند. بیشتر به قصیده‌سرایی و مدیحه‌گویی دقت کرده و رباعیاتِ خوب بسیاری سروده‌است. غزلیاتی هم از او باقی است می‌گویند دیوانش نزدیک به دوهزارودویست بیت دارد.
بعضی از شعرا از جمله مسعود سعد سلمان و فیضی دکنی به سبک او نظر داشته‌اند. شهرت او در بین همعصران و شاعران بعد از او تا به اندازه ای است که انوری، شاعر بلندآوازه قرن ششم هجری، طریقه شعری او را دنبال نموده و شعر ابوالفرج در پیش او مانند متانت و استحکام بوده‌است.
خصوصیت اصلی شعر ابوالفرج، نسخ سبک شعری قبل از خود و پدید آوردن روشی نو و تازه است. او با دور کردن هرچه بیشتر شعر از زندگی و سادگی، سعی کرد از مجموعه علوم و دانشهای روزگار خود کمک بگیرد و شیوه تازه ای در تصاویر شاعرانه به وجود آورد.
او از جمله افرادی است که مجموعه‌ای از تصاویر شعری که جنبه علمی دارد را در شعر به کار برد تا اندازه ای که هر کدام از تصاویر او بر گذاشت یکی از علوم ریاضی، نجوم، طب و غیره است. عمده‌ترین وصفیاتی که در زمینه اشعار این شاعر می‌توان بر شمرد عبارتند از: استفاده زیاد لغات عربی و اصطلاحات علمی و مبالغات عجیب در مورد ممدوح.
ابداع ترکیبات تازه و تشبیهات دقیق و بدیع. زیادی استعاره‌های عجیب و پیچیده در جهت هنری ساختن تصاویر شعری. تزاحم تصاویر و نزدیکی صور خیال شعری . جنبه هنری اغراقهای شعری و نیز انتزاعی بودن مضامین شاعرانه .
گفتنی است رونی تصاویر و مضامین متعدی را از شاعران عرب اخذ نموده و در اشعار خود به کار برده است.
ابوالفرج رونی شاعر ایرانی
ابوالفرج به جز کارهای شاعری به فعالیت های دیوانی هم می پرداخت و هنگامی که به دنبال ستم و آزار دشمنان از این شغل برکنار می شد؛ به فقر و عسرت تن می داد نه به ذلت. این وضعیت تا جایی ادامه پیدا می کرد که او برای چیدا کردن شغلی به بزرگان متوسل می شد و از دشمنی و کینه ای که اهل روزگار با هنرمندان داشتند گله و شکایت می کرد.
ابوالفرج شاعری قصیده سرا است و پس از قصیده به قطعه و رباعی بیشتر از دیگر موارد می پردازد، از این رو به جز ۳ غزل ۵ بیتی، غزل دیگری از این شاعر در دسترس نیست. قصاید این شاعر بیشتر بدون تغزل يا با تغزلي كوتاه آغاز می گردند و بیشتر با دعایی برای بقای جاودانی ممدوح به پایان می رسیدند.
در شمار قصیده های ابوالفرج اختلاف وجود دارد. او برخلاف معمول اندک و حداکثر ۲۰ تا ۳۰۰ بیت و نزدیک به نیمی از قصاید و قطعات موجود، قصيده و قطعه با رديف هاي گوناگون هستند و بعضی اوقات بلند و سخت و بیشتر دارای وزن هاي كوتاه و آهنگ‌دار می باشد.
ابوالفرج چه در دوران خود و چه پس از آن به عنوان شاعری سرشناس شناخته می شد، همان طور که گفته شد مسعود سعد به شاگردی خود نزد ابوالفرج افتخار می کند و به گمان او لفظ و معني شاعران به علت اشعار ابوالفرج دگرگون شده و راه تاريك شعر در پرتو هنر او روشن شده است.
شاعر بزرگ سده ۶ قمری به نام انوری دلبستگی زیاد خود به شعرهای ابوالفرج را توصیف می کند و شعرهای او را فوق العاده و با نظام عنوان می کند.
اشاره مسعود سعد و همچنین شیفتگی انوری را می توان به برخورداری اين دو شاعر با سبك و شيوه‌اي نو در شعر فارسي دانست. ابوالفرج اسلوب تازه ای را در پیش گرفت که در آن از لغات عربي، اصطلاحات مربوط به علوم ادب تفسير و قصص قرآني بیشتر از پیشینیان خود استفاده می کرد.
وی به عنوان اولین شاعری است که تشبيهات و استعارات را بر پايه مجموعه‌اي از دانشهاي روزگار خودش پایه گذاری کرده است و اولین بار نهاد و زمينه‌اي علمي براي تصاوير شعري خود تشکیل می دهد. تشبيهات و استعارات غريب و پيچيده ای که او در اشعار خود استفاده می کند گاهی چنان دشوار هستند که اشراف به دانش های مختلف نمی تواند به سادگی پیوند معانی و تصاویر شاعر را آشکار کند.
از خصوصیات و ویژگی های دیگر شعرهای ابوالفرج می توان به جان بخشیدن به مفاهيم ذهني و كيفيت رواني نظير جود، بخل و فتنه اشاره کرد که شعرهای او را از دیگران متمایز می دارد. پس می توان گفت ابوالفرج رونی پيشرو شيوة تازه‌اي است که همه شاعران سده ۶ قمری را به صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر قرار می دهد . اشعار او و پيروانش پايه‌اي براي تغيير سبك خراساني به عراقي گرديده است.
آثار ابوالفرج رونی
از ابوالفرج رونی یک دیوان شعر باقی مانده است که تمامی سروده های او را شامل نمی شود، چون در لباب‌الالباب عوفي و المعجم شمس قيس ابياتي از ابوالفرج آمده كه در هيچ يك از نسخه‌هاي ديوان او وجود ندارند.
دیوان ابوالفرج رونی تا به حال ۳ مرتبه به چاپ رسیده است که یک مرتبه آن در حاشیه ديوان عنصري در هند به صورت سنگی است و دو مرتبه نیز در ایران به طور انتقادی می باشد.
نخستین تصحیح انتقادی به کوشش های چاپكين (مترجم اول سفارت شوروي در ايران) و با حواشی محمد علي ناصح به ضميمة سال ششم مجلة ارمغان و دومين تصحيح توسط محمود مهدوي دامغاني در مشهد منتشر شده است.
از دیوان ابوالفرج رونی و منتخبات او نسخه های زیادی وجود دارد.
تاریخ دقیقی برای درگذشت ابوالفرج رونی مشخص نشده است اما یقینا او تا ۴۹۲ هجری قمری زنده بوده است، زیرا او به جهت نشستن مسعود ابن ابراهیم بر تخت پادشاهی شعری را سروده است.
از طرفی اگر قبول کنیم که قصيدة ابوالفرج به مطلع طغزو گوارنده باد شاه جهان را... مانند فتح‌نامة قنوج مسعود سعد و عثمان مختاري، به مناسبت فتح قنوج و در مدح علاءالدين مسعود سروده شده است می توان نتیجه گرفت که این شاعر تا فتح قنوج که در بین سال های ۵۰۰ تا ۵۰۸ هجری قمری اتفاق افتاده ، زنده بوده است. آزاداني در «شاهد صادق» نیز درستی این مطلب را تایید می کند.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته
