به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، برنامه گفت و گوی ویژه خبری امشب با آقایان سید علی سقائیان سفیر پیشین ایران در برزیل و تانزانیا و سیدمهدی خرسند کارشناس مسائل اوراسیا به تحلیل نخستین حضور کشورمان به عنوان عضو اصلی در نشست اعضای گروه بریکس پرداخت.
مقدمه مجری: شانزدهمین نشست سران بریکس امروز با حضور ایران در روسیه برگزار شد و این نخستین حضور جمهوری اسلامی ایران بعنوان عضو رسمی بریکس هست تقویت چند جانبه گرایی، مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا و پایان دادن به سلطه دلار از جمله اهداف این اجلاس اعلام شده است. آقای دکتر پزشکیان رئیس جمهور در شانزدهمین اجلاس اصلی سران بریکس گفت، هر یک از کشور‌های عضو باید پیشرفت اعضای دیگر را پیشرفت خود بداند او تاکید کرد که کشور‌های مستقل دیگر نمی‌توانند تاوان ناکارآمدی آمریکا در مبارزه با فساد سازمان یافته را بپردازند آقای پزشکیان همچنین با اشاره به جنایات رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین و لبنان اشاره کرد که اعضای بریکس باید همه ظرفیت‌های خودشان را برای توقف این جنایات و کمک به آوارگان به کار گیرند، با حضور دو کارشناس محترم که حضورتان معرفی کردم موضوع بریکس و چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این سازمان را بررسی خواهیم کرد.
سوال: آقای سقائیان موضوع اصلی این دوره از اجلاس بریکس تقویت چند جانبه گرایی برای توسعه و امنیت و عادلانه جهانی انتخاب شده، سوالم این است با توجه به این که جمهوری اسلامی ایران اولین حضوری رسمی اش را در بریکس دارد و آن هم در این شرایط حساس و ویژه‌ای که در آن قرار داریم فکر می‌کنید که این حضور چقدر میتواند به تشریح و رویکرد‌های جهانی و پیشبرد دیپلماسی منطقه‌ای کمک بکند؟
سقائیان: باید عرض کنم بحث عدم یکجانبه گرایی یا دوقطبی که بعد از جنگ سرد فروپاشی شوروی سابق را من باید به آن گریزی بزنم در آن تاریخ و در آن مقطع شاید بگوییم پدیده جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی ایران را ما شاهد بودیم، انقلاب اسلامی ایران به نوعی پاسخ به یکجانبه گرایی و نوعی دیکتاتوری بود که باعث فروپاشی رژیم شاه شد بعد از آن هم جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی ایران در مسیر خودش به همین سمت رفت و به نوعی یکجانبه گرایی آمریکا و یا ابرقدرت‌ها را به هیچ وجه به رسمیت نشناخت. چه در سیاست چه در اقتصاد چه در بخش‌های دیگر امنیتی نظامی، البته ما شاهد جنگ تحمیلی متاسفانه بودیم در بدو پیروزی انقلاب اسلامی یک ضربه ناجوانمردانه به بن مایه‌های انقلاب اسلامی ما وارد کرد ولی این باعث حیات دوباره شد.
در رابطه با بریکس باید بگویم که ایران قطعا با این نگاه و با توجه به عضویت عضو مهم اقتصادی دنیا که جمهوری چین هست قطعا میتواند با توجه به مراوداتی که با خود دو کشور چین و روسیه دارد و بقیه اعضا که روابط سیاسی اقتصادی و امنیتی خوبی با افریقایی‌ها دارد بخصوص افریقای جنوبی، حتما میتواند به این یکجانبه گرایی که مورد تاکید و خواسته ابرقدرت باصطلاح خودخوانده آمریکا هست که ما می‌بینیم در قصه فلسطین من گریزی باید بزنم بر غزه و جنایت‌هایی که الان رژیم صهیونیستی دارد انجام میدهد به پشتیبانی آمریکا این یکجانبه گرایی در اقتصاد هم همیشه مطرح بوده ولی کشور‌های مستقل مثل جمهوری اسلامی ایران مخالف این یکجانبه گرایی بودند و حتما ما از این فرصت بسیار خوب و مهم استقبال می‌کنیم و همانطور که آقای رئیس جمهور هم گفتند با توجه به اولین حضوری که رسما ما در اجلاس سران بعد از عضویت کامل که ما پذیرفته شدیم در افریقای جنوبی در نشست قبل استفاده‌های قانونی و مزیت‌هایی را که داریم باید استفاده بکنیم.
همانطور که آقای رئیس جمهور هم گفتند ما مانع پیشرفت هیچ کشوری نباید بشویم در عین حالی که تاوان یکجانبه گرایی را هم کشور‌های عضو و دیگر کشور‌های مستقل نباید بدهند در این رابطه به نظرم صدا‌های یکصدایی را ما در بریکس شاهدش هستیم بخصوص با دعوت جناب آقای رئیس جمهور دکتر پزشکیان که دیگر اعضا را به این مسئله دعوت کردند البته بحث تحریم‌ها دور زدن تحریم‌ها، بانک بریکس، ارز واحد، به نظرم اینها نقاط قوتی هست که در این اجلاس به شکلی اگر به نتیجه و به منصه ظهور برسد عملیاتی بشود قطعا هم ما استفاده و بهره اش را خواهیم برد و هم دیگر اعضای جلسه.
سوال: حالا مشخصا در ارتباط با مسائلی که الان در منطقه با آن مواجه هستیم آیا ما به اندازه کافی توانستیم از این ظرفیت دیپلماسی بریکس اصلا جدای از آن راهبردی که خود بریکس دارد دنبال می‌کند ملاقات‌های حاشیه‌ای که اتفاق می‌افتد بعضا میتواند از متن خیلی مهم‌تر باشد بالاخره سران کشور‌های مهمی در اجلاس حضور داشتند آیا ما توانستیم استفاده کنیم به نفع منطقه از این ظرفیت؟
سقائیان: حتما، البته سفر‌های جداگانه جناب آقای وزیر خارجه دکتر عراقچی حدود شاید ۱۴ یا ۱۳ سفر با سفر اخیرشان به خلیج فارس و کویت و بحرین به نظرم ما بردیم ملاقات‌های خود آقای رئیس جمهور در این اجلاس و جلسه قبل هم که سفر به روسیه داشتند در نشست شانگهای، قطعا دیپلماسی که یک اهرم بسیار بسیار مهمی است که در ملاقات‌های دو به دو و اجلاس نشست‌های سران کشورها مطالب مهم گفته میشود و قول و قرار‌ها گذاشته میشود و قطعا اثر خودش را دارد هر چند که شاید بگوییم در عالم سیاست فعلا مثلا در رابطه با مسئله فلسطین و غزه الان فشار زیادی به مردم بی گناه دارد می‌آید و قتل عام می‌شوند ولی بهرحال ما در دولت مرحوم رئیسی هم شاهد بودیم که یک دیپلماسی فعال را شهید مرحوم امیرعبداللهیان داشتند و این اثر خودش را برای کنترل آتش بس و عدم گسترش جنگ نتیجه خوبی داشت.
سوال: علی دارابی خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما از روسیه، آقای دارابی یک ارزیابی را اگر ممکن است در ابتدا از اجلاس بریکس در روسیه بفرمایید، به ویژه در رسانه‌ها بازخورد‌هایی که داشت و بخش دوم راجع به ملاقات‌های حاشیه‌ای آقای رئیس جمهور را با سران کشورها می‌خواهم بپرسم.
دارابی: اشاره شد به اهمیت این نشست در سطح جهانی و بین المللی آقای پوتین هم امروز در سخنرانی نشست افتتاحیه سران به این نکته اشاره کرد که بریکس در آینده تحولات جهان چه از نظر اقتصادی، و چه از نظر سیاسی تاثیرگذار خواهد بود و نمی‌شود این نقش را انکار کرد به ویژه این که علاوه بر کشور‌های عضو رسمی و دائمی الان چیزی حدود ۳۰ کشور دیگر درخواست عضویت دارند یا حداقل این که بعنوان شریک بریکس پذیرفته بشوند این نشان میدهد که این نهاد چقدر اهمیت دارد از نظر رسانه‌ای بسیار مورد توجه رسانه‌های جهان قرار گرفته است، بیش از ۴ هزار خبرنگار، تصویربردار و عکاس از رسانه‌های معتبر دنیا به محل برگزاری اجلاس در قازان جمهوری تاتارستان روسیه آمدند برای پوشش این رویداد گفتگو‌های مختلفی دارند انجام می‌دهند با کارشناسان، با تحلیلگران، با مقامات شرکت کننده و همه راجع به نقش و جایگاه بریکس در آینده جهان می‌گویند، این سازمان یک ساز و کاری است برای مقابله با یکجانبه گرایی، مقابله با زیاده خواهی‌های آمریکا همانطور که جناب آقای دکتر پزشکیان هم چه در سخنرانی نشست عمومی و نشست گسترده و چه دردیدار‌های دو جانبه با سران و مقامات کشور‌های مختلف گفتند روی این موضوع بسیار تاکید میشود.
در کنار این مباحث دیدار‌های دو جانبه بسیار خوبی هم آقای دکتر پزشکیان داشتند من همین دقایقی پیش داشتم با آقای دکتر عراقچی وزیر محترم امور خارجه گفتگو می‌کردم ایشان گفت این دیدار‌ها بسیار سازنده و مفید بودند، شاید در حالت عادی شما بخواهید با رئیس جمهور چین، رئیس جمهور روسیه، نخست وزیر هند، نخست وزیر اتیوپی، رئیس جمهور مصر و مقامات دیگر این دیدار‌ها را ترتیب بدهید چند ماه طول بکشد این سفر‌ها و رفت و آمد‌ها منتها این جا یک محلی است که این دیدار‌های دو جانبه برگزار شود و نتایج بسیار خوبی هم در پی داشته باشد.
سوال: در همین دیدار‌های دو جانبه که شما اشاره کردید ملاقات آقای دکتر پزشکیان با رئیس جمهور مصر خیلی مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، چون بعد از سال‌ها این اتفاق می‌افتاد فکر می‌کنید بعنوان دستاورد چقدر از این ظرفیت دیپلماسی ملاقات‌های دوجانبه، به نفع مسائل منطقه درگیری‌هایی که الان بین غزه و لبنان و رژیم صهیونیستی وجود دارد چقدر به نفع منطقه استفاده شد؟
دارابی: اکثر کشور‌های شرکت کننده، سران شرکت کننده در اجلاس امروز کم و بیش به موضوع غرب آسیا، تحولات این منطقه و به ویژه تداوم جنایات رژیم صهیونیستی در سخنرانی‌های خودشان اشاره کردند، در بیانیه‌ای که آماده شده برای نشست سران گروه بریکس پلاس یعنی هم اعضای اصلی و هم کشور‌های علاقمند به همکاری آماده شده چندین بند به موضوع تداوم جنایات رژیم صهیونیستی محکوم کردن این جنایت‌ها و یک همگرایی شکل گرفتن یک همگرایی منطقه‌ای و بین المللی برای توقف کشتار و نسل کشی که در غزه و لبنان در جریان هست.
آقای دکتر پزشکیان هم بخشی از سخنرانی امروز خودش را به همین موضوع اختصاص داد و بیانیه پایانی که فردا قرائت خواهد شد چند بند آن راجع به این موضوع است که این میتواند در همگرا کردن کشور‌های مختلف از قاره‌های مختلف کمک کند که با استفاده از ظرفیت بریکس و دیگر نهاد‌ها و سازمان‌های بین المللی نسبت به اقدامات لازم برای توقف جنایات رژیم غاصب اسرائیل کمک بکند.
سوال: اشاره کردند آقای دارابی به این که جدا از این ده کشوری که الان عضو هستند نزدیک ۳۲ کشور دقیقا در صف انتظارند که یا عضو بشوند یا بعنوان شریک تجاری، بریکس چقدر مزایا دارد که الان این تعداد در صف ایستادند که یا عضو بشوند یا شریک تجاری؟
خرسند: در خصوص بریکس من باید یک نکته‌ای را اشاره بکنم بریکس یک اتحاد جهانی است یک اتحاد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است که در بعد بین المللی از این باب اهمیت پیدا کرده که توانسته شرایطی را برای کشور‌هایی که تحت ظلم آمریکا، تحت فشار آمریکا و تحت یکجانبه گرایی آمریکا قرار گرفتند، یا قرار گرفتند یا نسبت به این فشار‌ها یا رفتار یکجانبه گرایانه آمریکا در نظام بین الملل انتقاد دارند. حتی خود همین ۵ عضو اصلی بریکس کشور‌هایی هستند اقتصاد‌های نوظهور که به دنبال سهم بیشتری از کیک قدرت در نظام بین الملل هستند.
سوال: ولی همه ۱۰ عضو این طور نیستند؟
خرسند: نه خیر همه اعضا این شکلی نیست، اما نگرانی و دغدغه‌ای را اینها دارند که این استفاده بیش از حد آمریکایی‌ها از ابزار‌های تحریمی از ابزار تحریم دلار در نظام بین الملل علیه کشور‌های مستقل رویه‌ای را ایجاد بکند که منجر به بحران‌های مالی مثل بحران ۲۰۰۷-۲۰۰۸ که واقعا غرب را درنوردیده و بسیاری از کشور‌های مستقل دنیا را به آنها آسیب زد چیزی که آقای رئیس جمهور به آن اشاره کرد که دیگر دنیا توان آن یکجانبه گرایی آمریکا را ندارد، حالا این کشور‌های منتقد نظم تک قطبی خواهان یک بازیگری جدید یک شکل جدیدی از ارتباطات اقتصادی در دنیا هستند، بریکس این اتفاق را برای اینها دارد رقم می‌زند در چند روز گذشته خبری منتشر شد که بریکس پی رونمایی شد یک سیستم پرداخت درون منطقه‌ای در بریکس بین اعضای بریکس که سوئیفت را کنار می‌گذارد آن اتفاقاتی که سوئیفت رقم می‌زند آن فشار‌هایی که از آمریکایی‌ها و کشور‌های غربی از طریق سوئیفت بر کشور‌های مستقل دنیا وارد می‌کردند را حالا دارند در سیستم بریکس پی قرار است که پیگیری کنند از سمت دیگر بانک زیرساختی بریکس تلاش دارد می‌کند که جایگزینی برای بانک جهانی بشود.
بانک جهانی که برای کمک به کشور‌های دنیا همواره ساز و کار‌های ایدئولوژیک را تزریق می‌کرد این بار به نظر می‌رسد که کشور‌های مستقل دنیا رفتند به دنبال یک ساز و کاری که از رویه‌های مستقل در دنیا حمایت بکنند اتفاقی که الان در اجلاسیه بریکس دارد رخ میدهد اجلاسیه‌ای که روس‌ها در شهر‌های مختلف روسیه در بیش از ۸ ماه ۹ ماه هست که سری‌های مختلف رویداد‌های حوزه بریکس را برگزار کردند که در پایان این اتفاق رهبران اعضای بریکس و بیش از ۳۰-۳۵ کشور علاوه بر آنها در این رویداد حضور دارند و من از سمت دیگر به این قضیه نگاه می‌کنم و معتقدم که ما هم باید به بریکس همانطور که آقای رئیس جمهور در بنداول پیشنهادی، پیشنهادی که امروز در سخنرانی خودشان مطرح کردند که واقعا جا دارد تشکر بشود از تیم دستگاه دیپلماسی فعلی دولت، که حقیقتا غیر از تحرکات دیپلماتیکی که داشتند به نظر می‌رسد یک سفر موفقی را ما تاکنون در بریکس تجربه کردیم سخنرانی آقای رئیس جمهور، نوع ادبیات، گفتمان و مطالبی که اقای رئیس جمهور مطرح کردند نشان از این دارد که تیم دستگاه دیپلماسی کار کرده بود روی این اجلاسیه، پیشنهاد اول آقای رئیس جمهور این بود که ما باید به بریکس به نگاه اقتصادی نگاه بکنیم.
جناب آقای خسروی استاد بزرگوار من این جا هستند و تایید می‌کنند بریکس جمع اضداد هست من این را همیشه می‌گویم، بسیاری از اعضای بریکس شاید در خیلی از زمینه‌های سیاسی با همدیگر اختلاف سلیقه دارند هند و چین دو عضو اصلی بریکس هستند که شاید اختلافات مرزی و اختلافات سیاسی با همدیگر دارند، اما در یک قالب بزرگتر در یک قالبی که کشورها بتوانند از ظرفیت غیر دلاری در تجارت استفاده بکنند همین هندی که من دارم الان می‌گویم شریک اصلی آمریکا در منطقه جنوب شرق آسیا است و حتی راهبرد آمریکایی‌ها که آسیا پاسیفیکبود بعد از روی کار آمدن آقای دونالد ترامپ بر سر کار در سال ۲۰۱۶ تبدیل میشود به ایندو پاسیفیک یعنی هند را هم وارد بازی می‌کنند که بتوانند چین را مورد کنترل قرار بدهند، حالا همین هند در این راهبرد قرار دارد و به دنبال این است که دلار زدایی بکند از سیستم روابط خودش، نمونه اش و مصداق بارز آن هم روابطی است که امروز برای خرید نفت و تجارتی است که با امارات دارد با ریاض و با عربستان و با امارات دارد.
حجم بسیار زیادی از مبادلات تجاری هند با کشور‌های خلیج فارس به سمت ارز‌های دوجانبه رفته، همکاری‌هایی که بین هند، روسیه و چین در کنار گذاشتن یا کاهش سهم دلار از مبادلات دو جانبه و چند جانبه شان نشان از یک اقدام هماهنگ از سوی کشور‌هایی که خواهان سهم بیشتری از بازیگری درنظام بین الملل هستند از این اتفاق دارد که دنیا به دنبال این است که انحصار را از یوق دلار خارج بشود علیرغم این که این کشورها با همدیگر اختلافات سیاسی دارند و شاید اگر بر اساس اشتراکات سیاسی اگر ما می‌خواستیم کنار همدیگر اینها را قرار بدهیم هرگز اینها کنار هم قرار نمی‌گرفتند پس ما هم جمهوری اسلامی ایران هم باید نگاه اقتصادی به این نهاد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در نظام بین الملل داشته باشد ما ظرفیت‌های بسیار بزرگی را دربریکس می‌توانیم برای خودمان تعریف بکنیم به نظر من استفاده کردن از ظرفیت‌های بانک بریکس برمی گردد به این که ما سهمی از خودمان در این بانک تعریف بکنیم، حق عضویت پرداخت بکنیم و بتوانیم تسهیلات دریافت بکنیم و زیرساخت هایمان را انشاالله بتوانیم در یک فضای به شکل آورده از بریکس بتوانیم به کشورمان و به مردم مان لمس بکنیم این را که حضور ایران در این نهاد منطقه‌ای میتواند باعث پیشرفت بشود و طعم و شاید لذت این بودن در یک نهاد منطقه‌ای موثر را به کشور بچشاند.
سوال: آقای سقائیان، این تضاد منافعی که اشاره کردند برخی از این کشور‌هایی که الان عضو هستند عضو رسمی هستند، مثلا با آمریکا خیلی رفیقند و بهرحال از نزدیک روابط بسیار حسنه‌ای هم با هم دارند در آن سمت کشور‌هایی مثل ایران هستند که اصلا و ابدا در این رابطه قرار نمی‌گیرد و حالا اینها کنار هم قرار گرفتند این را شما بعنوان یک چالش به آن نگاه می‌کنید یا یک فرصت در بریکس؟
سقائیان: با تشکر از توضیحات خیلی خوب آقای خرسند باید بگویم که در هر مجمعی بخواهیم مثال بزنیم حتی در بین خود کشور‌های غرب گرا هم باز وقتی دور هم می‌نشینند تضاد منافع را ما می‌بینیم حتی در اتحادیه اروپا هم شما با توجه به تعداد بالای ۳۰ کشور هست در رابطه با مسائل اقتصادی و مهاجرت پذیری، مسائل سیاسی امنیتی باز می‌بینیم منافع با همدیگر چالش دارد یا برآیند و بردار‌ها علیه هم هست قطعا ما در ابتدای به نظر من راه هستیم بریکس اقدام و ابتکار بسیار خوبی است که با توجه به ابتکاری که در ۲۰۰۶ رقم خورد و بعد توسعه پیدا کرد ما می‌بینیم رو به جلو هست علیرغم همه این کاستی‌ها و تضاد منافع که واقعی هم هست الان ترکیه دنبال عضویت است و درخواست داده ترکیه خودش عضو ناتو هست و چین سعی می‌کند چالش هایش را با آمریکا کم کند.
علیرغم این که ما در رابطه با تایوان و تنگه ماراگا و مسائل امنیتی و نظامی می‌بینیم چالش هایشان چالش‌های شدیدی است ولی باز چین سعی می‌کند این چالش‌ها را ندیده بگیرد و تجارت برتر خودش را ادامه بدهد. ما از این پتانسیلی که چین و به دنبال آن کشور‌های دیگر دارد قطعا باید استفاده کنیم و سعی کنیم این تضاد‌ها مانع پیشرفت این مجمع بسیار مهم و این ابتکار مهم اقتصادی نشود از طرف دیگر به نظر من در رابطه با نکته یا که آقای خرسند گفتند بحث دلار زدایی هست، این به نظر من نقطه قوتی که آقای رئیس جمهور هم در سخنرانی شان اشاره کردند و ابتکار عمل بایستی به این سمت برود که حاکمیت دلار بایدکم شود همچنین که خود چینی‌ها هم به دنبال این هستند همین طور هند و روسیه و دیگر کشورها، ما این حاکمیت اقتصادی و یگانگی که در دنیا از نظر اقتصادی دارد تحمیل میشود و می‌دانیم که بهرحال یک پول بدون پشتوانه است با بدهی تریلیاردی که امریکایی‌ها دارند و کسر بودجه وحشتناکی که در امریکا است پول بدون پشتوانه دارد چاپ میشود و ثروت کشور‌های دیگر به غارت می‌رود، من یک خاطره‌ای باید بگویم در تانزانیا که بودم زمانی که آقای جان مگوفولی که زنده بودند، یک نشست طولانی با ایشان داشتم. ایشان می‌گفت ما کشور‌های فقیر، مرز‌های مان باز است ولی کشور‌های ثروتمند وارد که می‌شوند تمام ثروت‌های ما را می‌برند و چیزی که برای ما می‌گذارند، قطعه کوچکی از کیک است و بس.
ما به این مسئله نباید تن بدهیم، البته بحث جنوب جنوب بود و همکاری‌هایی که آفریقای جنوبی مبتکر آن شد. در این راستا ما از آن مسائل به نظر من باید نتیجه و درس بگیریم و تضاد‌ها را کنار بگذاریم و سعی کنیم کاهش پیدا کنند. البته بحث زیرساختی هم است، همانطور که آقای خورسند اشاره کردند، زیرساخت‌های خودمان باید آماده باشند، از نظر اقتصادی، از نظر بانکی، مقررات و مانع زدایی هرچه اینها کمتر شود، ما از این تسهیلات قطعاً بهتر می‌توانیم استفاده کنیم. برای مثال، ما در رابطه با بحث تحریم که الان روسیه را می‌بینید در صدر لیست تحریم‌های امریکا و تحریم‌های یک جانبه است. ما باید از این فرصت استفاده کنیم برای نیاز‌هایی که روسیه برای صادرات دارد. قوانین ما در بعضی از جا‌ها مانع میشود. برای اینکه من در ارمنستان بودم، مطلع هستم، با خود رئیس جمهور وقت هم نکات فنی را گزارش داده ام. هنوز قوانین ما اصلاح نشده است؛ بنابراین از این فرصتی که است باید ما بهترین استفاده را ببریم، با توجه به تحریم‌های یک جانبه و ناجوانمردانه امریکا. به نظر من تضاد‌ها موتور محرک میتواند باشد برای استفاده بهتر، بخصوص اینکه بیش از ۴۰ درصد از جمعیت دنیا هم در غالب همین اعضای فعلی رسمی است، علاوه بر شرکائی که دنبال عضویت هستند، ۳۰ کشوری که اسم برده شد. به نظر من این تضاد‌ها قطعاً میتواند خودش عامل حرکت باش..
سؤال: چقدر میتواند به رفع تحریم‌ها کمک کند، چون یکی از توصیفاتی که راجع به بریکس به کار می‌بردند، باشگاه تحریمی ها، یعنی کشور‌های تحریم شده در اینجا جمع شده اند.
سقائیان: بله.
سؤال: اینها چقدر می‌توانند به رفع این تحریم‌ها کمک کنند، یا تحریم‌ها را بی اثر کنند؟
سقائیان: ما با ۱۵ کشور همسایه هستیم، جلوی ما خلیج فارس است. همسایه‌های شرقی، غربی و شمال غربی و شرقی ما، وقتی با این کشورها همسایه هستیم به نظر بنده، چون در کشور همسایه هم کار کرده ام و سفیر بوده ام، اصلاً تحریم معنی ندارد. بعضی از مسائل محرمانه است و نمی‌توانم اینجا بگویم، ولی در ارمنستان، مطالب مورد نیاز دستگاه حساس و قطعات حساسی که نیاز داشتند، اعم از نظامی و غیر نظامی را آنجا فراهم کرده ایم، بنابراین تحریم معنی ندارد. بله بحث بریکس با توجه به اینکه روسیه بالاترین تحریم‌ها را امریکا به آن کرده است، الان دارد زندگی اش را می‌کند.
ضمن اینکه الان اگر دقت کنید، کاهش ارزی روبل روسیه را الان ما شاهد نیستیم برای اینکه با مکانیزم خوب جلوی آن را گرفت؛ بنابراین ما باید از آن مسیری که آنها رفته اند، برویم. البته تجربه‌هایی که ما در مسئله تحریم و دور زدن داشته ایم، بسیار آن به کار روسیه آمد؛ بنابراین ما با همکاری دوجانبه و چندجانبه می‌توانیم دقیقاً تحریم‌هایی که امریکا تحمیل کرده است را دور بزنیم و کار را پیش ببریم و قطعاً هم نتیجه می‌گیریم و تا به الان هم نتیجه گرفته ایم، هرچند که بعضی از جا‌ها هزینه داشته است. ولی در رابطه با کشور‌های دیگری هم که همسایه دوم ما هستند، از آنها هم می‌توانیم استفاده بهینه ببریم. با توجه به اینکه دسترسی به آب‌ها دارند، با توجه به اینکه ما کریدور شمال و جنوب را داریم، بهترین وضعیتی که الان ما داریم، کریدور شمال جنوب است، برای اینکه کشور‌های شمال دسترسی به خلیج فارس داشته باشند. خط آهن را اگر تکمیل کنیم، وضعیت راه‌ها هم که بهبود دارد، همسایه‌های ما هم در این زمینه و امیدواریم که پیشگام باشند و مسیرهایشان را بهبود ببخشند و مسیر جاده‌ای هم تکمیل شود که کشور‌های همسایه و دیگر اعضاء بتوانند از این مسیر‌ها استفاده کنند. قطعاً به نظر ما از مسیر ترانزیتی بالاترین درآمد را می‌توانیم داشته باشیم که این هم متأسفانه مدتی است که مسکوت مانده است و کمترین درآمد را ما داشته ایم؛ بنابراین با مزایایی که ما داریم و دیگر کشورها، مکمل هم می‌توانیم باشیم.
سؤال: آقای خورسند، نکته مهمی را آقای سقائیان اشاره کردند که ما به یک سطحی از زیرساخت‌ها باید برسیم، چون صرف عضویت در یک اجلاس یا سازمانی مثل بریکس که کار نمی‌کنیم، باید شما از زیرساخت‌های لازم بهره‌مند باشید که بتوانید از ظرفیت‌های آن بهره‌مند باشید. ازجمله در موضوع ترانزیت، صرف اینکه ما ظرفیت آن را داشته باشیم ولی هنوز نتوانیم بهره برداری لازم را داشته باشیم، این عملاً ثمری ندارد. ما چه اقداماتی را باید انجام بدهیم که بتوانیم از منافع بریکس بهره‌مند شویم؟
خورسند: آقای دکتر سقائیان نکته‌ای را فرمودند که من لازم می‌دانم با عذرخواهی از شما، یک هشدار خیلی بزرگی را امشب از این فضا استفاده کنم، هم خطاب به دولت محترم که واقعاً دارند زحمت می‌کشند و هم کارگزاران محترم نظام. ببینید الان یک اتفاقی دارد رخ میدهد که ایران و جغرافیای ایران از فضای ترانزیتی، از طرح‌های بزرگ ترانزیتی کنار بماند. رقبای منطقه‌ای ما در تلاش هستند، در شمال، ترکیه صراحتاً دارد تلاش می‌کند که ایران از ابرپروژه کمربند یک راه به کنار بماند. البته تلاش ترکیه در مقابل انفعال اقدامات خود ما در داخل متأسفانه مکمل شده است. به دلیل جذاب شدن طرح‌های ترانزیتی در شمال ایران، چه در آسیای مرکزی، چه در قفقاز و قفقاز جنوبی، متأسفانه زمینه اینکه جغرافیای ایران از این ابرپروژه کنار گذاشته شود، بسیار زیاد وجود دارد. از سمت دیگر، هندی‌ها همانطوری که عرض کردم، رقیب حتی اقتصادی چینی‌ها هستند و درحال تعریف یک ابرپروژه‌ای هستند به نام اسامی مختلفی برای آن گذاشته میشود ولی معروف شده است به ابرپروژه عرب مد، که می‌آید از سمت جنوب ایران، از خلیج فارس و دریای عمان عبور می‌کند، در سرزمین‌های عربی و سرزمین‌های اشغالی عبور می‌کند.
سؤال: آی مک را می‌فرمایید؟
خورسند: بله. هنوز برای آن برنامه دارند و روی آن کار می‌کنند. ما باید نسبت به این اتفاق هوشیار باشیم، این نباید طوفان الاقصی نباید ما را دلخوش به این کند که تکمیل پروژه‌های ترانزیتی ما را، تکمیل مسیر‌های ترانزیتی مان را کنار بگذاریم. ترانزیت، تکمیل پروژه‌های ترانزیتی باعث میشود اقتصادی همسایگان و اقتصاد کشور‌های فرامنطقه‌ای به جغرافیای شما، به جغرافیای سیاسی شما، وابسته شود. شما می‌توانید درآمد ثابت داشته باشید. ما غیر از اینکه باید کریدور‌های مان را نهایی کنیم، باید قوانین گمرکی و قوانین مالیاتی، تسهیلات حضور این رانندگانی که از این مسیر می‌خواهند عبور کنند، همه اینها را باید درنظر بگیریم و من امیدوارم یک اتفاق خیلی بزرگی در دولت چهاردهم رخ بدهد برای تکمیل شاید این مسیر‌های ترانزیتی و این کریدور‌های ترانزیتی داخلی. شاید بعضاً در مورد برجام خیلی‌ها می‌گفتند و مدعی بودند که عدم اجرای برجام روزانه برای ما فلان قدر خسارت دارد. اما من امروز بعنوان کارشناس حوزه اقتصادی سیاسی عرض می‌کنم، عدم تکمیل طرح‌های ترانزیتی در این کشور برای منافع ملی ما متأسفانه یک سم مهلکی است و این خطر را ما می‌بینیم.
متأسفانه من سکوت و انفعال مجلس شورای اسلامی را در مجلس قبل متأسفانه این اتفاق نیفتاد، حتی در مجلس جدید. امیدواریم که این مطالبه حداقل در سطح مجلس شورای اسلامی، امروز خطاب به نمایندگان محترم عرض می‌کنم، بسیار میتواند در اقتصاد کشور ما تحول ایجاد کند. حالا روس‌ها در یک شرایط جنگی هستند و به شدت به یک نفر و یک راه گریز برای دسترسی به سرزمین‌های جدیدتر امروز نیاز دارند، آمادگی این را دارند که سرمایه گذاری کنند و کریدور‌های داخلی ایران را بعضاً تکمیل کنند. یا اصلاً شما تمام توان و انرژی مملکت امروز شاید برای تکمیل کریدور ریلی رشت به آستارا، این واقعاً یک انتظار خیلی نیست که ما این را بخواهیم، مطالبه کنیم از دولت محترم که تمرکز خودش را برای تکمیل این پروژه بگذارد و متأسفانه ما نکرده ایم، در دولت‌های قبلی شاید بسیار صحبت آن مطرح شد، اما این ظرفیت‌ها فقط در حد حرف باقی ماند. چیزی که شما فرمودید و من امیدوارم در دولت چهاردهم این عملیاتی شود.
بریکس امروز به دلیل هند، چین و روس ها، اینها به دلیل اینکه نیاز دارند به دسترسی به سرزمین‌های جدید. یک نکته‌ای آقای دکتر سقائیان فرمودند، در یک طرح بزرگی وجود دارد، روابط جنوب جنوب، اینها کشور‌های درحال توسعه هستند، این اقتصاد‌های نوظهور، هنوز خودشان را کشور‌های حوزه جنوب یعنی کشور‌های درحال توسعه می‌دانند و به دنبال بازار‌های جدید در کشور‌های درحال توسعه هستند. چیزی که امروز جی ۷، هفت کشور صنعتی دنیا، به دنبال توسعه روابط شمال با جنوب است، شمال یعنی کشور‌های توسعه یافته و جنوب کشور‌های درحال توسعه است. بخاطر اینکه تصورشان این است، این قدرت‌های نوظهور به دلیل ارتباطاتی که می‌خواهند با کشور‌های درحال توسعه، با سرزمین‌های آفریقایی، با امریکای جنوبی، با کشور‌های غرب آسیا، با جنوب شرق آسیا، می‌خواهند ایجاد کنند و به دنبال رسیدن به دسترسی مسیر‌های امن، به صرفه و اقتصادی هستند که بتوانند در کوتاهترین زمان ممکن بتوانند کالا و مسافر خودشان را به کشور‌های حوزه جنوب برسانند، منابع اولیه تأمین کنند، کالا‌های لوکس و نهایی را به دست آنها برسانند. قاعدتاً جمهوری اسلامی ایران میتواند به دلیل آن ماهیت خدادادی ژئوپولوتیکی که دارد، برای وصل کردن شمال به جنوب عالم و شرق به غرب عالم، میتواند این نقش را ایفا کند که متأسفانه کم کاری داخلی و البته فعالیت بسیار زیاد رقبای منطقه‌ای و البته بعضاً شاید دشمنان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باعث شده است که ما فعلاً کنار بمانیم و این ظرفیت و ژئوپولوتیک اگر در حد حرف باقی بماند، متأسفانه ما به راحتی کنار گذاشته خواهیم شد.
سؤال: آقای سقائیان، الان بریکس با همین شرایطی که الان دارد، چقدر توانسته است به اهداف اصلی خودش، یعنی مقابله با یک جانبه گرایی یا ترویج چندقطبی توانسته است عمل کند، چقدر در راستای اهداف توانسته است حرکت کند؟
سقائیان: عرض کردم، تعبیر من حرکت رو به جلو است. یعنی بریکس با توجه به مسیری که از گذشته از ۲۰۰۶ تاکنون بخواهیم نگاه کنیم، این مجمع و این گردهمایی که ابتدا به صورت اقتصادی رقم خورد، رو به جلو بوده است. در رابطه با این نشست بسیار تأثیرگذار، ۳۰ کشوری که مشتاق هستند و به دعوت آقای پوتین به روسیه آمده اند، قطعاً در مراودات، تسهیلات، قوانین و امتیاز‌ها در نشست‌های دوجانبه می‌توانند پیدا کنند. از طرف دیگر اعضای اصلی به نظر من در موانع زدایی که خود ما هم جزء آن هستیم و قوانینی که دست و پاگیر است باید ابتدا حذف شود و بعد در زیرساخت‌های کشور‌های عضو، چون به هر حال روسیه هم شاید به نوعی دچار یک همچنین بروکراسی است اینقدر که من اطلاع دارم، چین را کمتر می‌دانم. ما باید در مانع زدایی قوانینی و زیرساختی پیش برویم که بتوانیم از این تسهیلات استفاده کنیم و بر ضد تحریم عمل کنیم. یعنی رسماً با یک جانبه گرایی که امریکایی‌ها تحمیل کرده اند، ابتدا به روسیه و بعد ما و بعد دیگران، باید با این حرکت آنها را حذف کنیم و در عین حال به صورت شفاف از مزایا رونمایی کنیم.
بریکس پی که الان دکتر خورسند اشاره کردند، حرکت بسیار خوبی است، چون از طریق سیستم بانک بریکس، میشود اعضای دیگر سوئیفتی هم نباشد و داد و ستد‌های ارزی خودشان را با ارزی که تعریف میشود، اتاق تهاتر باید تعریف شود و کار‌های آن را انجام بدهند. ما حتماً از این پتانسیل بسیار بالا باید نهایت استفاده را ببریم بخصوص که ما بعد از روسیه تحریم هستیم، در رده دوم تحریم‌های یک طرفه امریکایی هستیم. نکته دیگر که باید اشاره کنم، آقای خورسند هم گفتند، در مورد پروژه‌های نیمه تمام حرص زیادی خورده ام. وزیر وقت راه، آقای اسلامی را بر سر هم رشت آستارا، چندین بار با ایشان با توجه به اینکه من هراسان بودم لنگ ۵۰۰ میلیون دلار یا یورو آن زمان بود، هرچند باز هنوز مانده است، ۱۲۰ کیلومتر راه چرا اینطوری مانده است، چرا اینطوری مانده است. اینها زیرساخت‌های ما است که امیدوارم همان نکته ترانزیتی که به درستی اشاره کردند ما را محروم نکنند، چون به هر حال رقبال معطل تصمیم گیری ما نخواهند شد.
