مازندران به پرتقال و نارنگی و برنج در جهان کشاورزی ایرانی شناخته می‌شود اما شاید کمتر کسی بداند دستکم در دو دهه اخیر نام انار مازندران در عرصه جهانی نیز مطرح شده‌است. «شرکت تعاونی تولیدی و توزیعی انار صاحبی» با مدیریت «عسگری خاکزاد» از سال ۱۳۸۶ تاکنون موفق به تولید گونه‌های متنوع انار و صادرات آن به کشورهای همسایه شده است.
در گفت‌وگوی پیش رو «عسگری خاکزاد» میزبان ما است، «نهالستان انار صاحبی» در روستایی به همین نام در ساری واقع شده و به‌صورت خانوادگی مدیریت می‌شود.
در این گفت‌وگو «خاکزاد» که از جوانی در حوزه کشاورزی فعال بوده، به پرسش‌های ایسنا درباره شکل‌گیری ایده نهالستان صاحبی، کشت انار در مازندران، تولید گونه‌های جدید این محصول و ظرفیت انار مازندران در ارزآوری پاسخ داده‌است.
بزرگ‌ترین کلکسیون و بانک ژن انار دنیا در اختیار شرکت ما است
به گفته خاکزاد آغاز به کار پروژه نهالستان انار صاحبی به سال ۱۳۸۶ و یک اتفاق بازمی‌گردد، او ایده شکل‌گیری نهالستان را این‌گونه بیان می‌کند: ایده راه‌اندازی نهالستان صاحبی به سرمای شدیدی که در سال ۱۳۸۶ دامن کشاورزی استان را گرفته بود برمی‌گردد. سرمای ناگهانی هوا ما را به این جمع‌بندی رساند که باید به سمت کاشت درختانی برویم که گونه وحشی آنها در منطقه یافت شود.
در ادامه رقم‌های انار از مرکز تحقیقات ساوه به مازندران منتقل و کشت شد و درنهایت این مجموعه درمی‌یابد که ظرفیت کشت این محصول در مازندران وجود دارد.
خاکزاد درباره روند ادامه کار اظهار می‌کند: پس از کشف این ظرفیت بالقوه، شروع به جمع‌آوری گونه‌هایی از سراسر جهان کردیم و در حال حاضر شرکت صاحبی ۹۰۰ واریته انار از سراسر جهان در اختیار دارد که بزرگ‌ترین کلکسیون و بانک ژن دنیا شناخته می‌شود. جمع‌آوری واریته‌های گوناگون و تشکیل بانک ژن تشویق‌مان کرد تا با متخصصان کشت انار ارتباط بیشتری برقرار کنیم که از آن جمله دکتر «وظیفه‌شناس» از واحد تحقیقات شهر یزد بود.
ملک پدری را حیف و میل نکردیم
شرکت تعاونی تولیدی و توزیعی انار صاحبی مجموعه‌ای است که با مشارکت ۸ خواهر و برادر به‌صورت تعاونی ثبت و اداره می‌شود. خاکزاد درباره شکل‌گیری اولیه این تعاونی می‌گوید: ملک پدری را حفظ کردیم و در واقع ارث پدری را حیف و میل نکردیم. سهم هر یک از اعضاء ۵/۱۲ درصد است و مدیریت یکپارچه خانوادگی نیز یک مزیت در شرکت ما به شمار می‌آید که به فال نیک می‌گیریم. اعضای مجموعه یا مزد کار در مجموعه را دریافت و یا از سود سهام‌شان استفاده می‌کنند. اکثر نیروهای ما درون‌خانوادگی شامل خواهرزاده و برادرزاده و فرزندان خودم هستند که در این مجموعه آموزش و رشد پیدا کردند. باتوجه به نیاز شرکت به برخورداری از نیروی متخصص، افراد شاغل در این مجموعه به دنبال تحصیلات مرتبط رفتند. برخی مواقع تا ۴۰ نیروی انسانی در این مجموعه مشغول به کارند و درصورت راه‌اندازی بخش کشت بافت شرایط اشتغالزایی ما بیشتر می‌شود. در کنار اعضای خانواده ۱۰ تا ۱۲ نیروی بیمه‌شده و همچنین کارگران فصلی نیز در مجموعه انار صاحبی مشغول کارند.
در فراخوانی ملی به دنبال برطرف کردن مشکلات باغداران هستیم
مدیریت شرکت صاحبی اکنون پا را فراتر گذاشته و به دنبال توسعه سطح زیر کشت و ارتقاء جایگاه انار مازندران در منطقه است، این باغدار می‌گوید: شرکت صاحبی قصد دارد در فراخوانی ملی و در قالب طرح پرسشنامه به مشکلات و موانع باغداران در مناطق مختلف پاسخ دهد. باغداران با پر کردن یک فرم، اطلاعات جامعی را در اختیار شرکت قرار می‌دهند و شرکت نیز پس از بررسی، موانع و مشکلات را شناسایی و راهکارهای برون‌رفت را ارائه خواهد داد. اطلاعات جمع‌آوری شده در قالب طرحی ملی در اختیار وزارتخانه و شرکت‌های کشاورزی فعال در زمینه میوه‌های گرمسیری، نیمه‌گرمسیری و علوم باغبانی ایران قرار می‌گیرد تا مشکلات مناطق مختلف را طبقه‌بندی کرده و در طرحی ملی در راستای برطرف‌سازی موانع حرکت کنیم.
خاکزاد تاکید می‌کند: ارسال اطلاعات درست سود دو جانبه به نفع تولید انار کشور و باغداران دارد.
تولید انار زودرس با هسته ژله‌ای گام دوم تولید
کشت و تولید انار گام نخستی بود که شرکت صاحبی با موفقیت به آن دست یافت اما رمز بقا و رشد این شرکت در تولید گونه‌های ارتقایافته انار است، عسگری خاکزاد درباره محصولات جدید این شرکت به ایسنا می‌گوید: در دو حوزه مهم با برنامه‌ریزی و پژوهش علمی توانستیم محصولاتی به‌روز به بازار عرضه کنیم. گونه‌های مختلف انار را با هم پیوند دادیم و به گونه‌های جدیدتر با هسته بسیار نرم و ژله‌ای دست یافتیم، در گامی دیگر موفق به تولید انار زودرس شدیم.
او درباره اهمیت تولید انار زودرس اظهار می‌کند: زمان محصول‌دهی درختان انار را از آبان ماه به مهر و مرداد رساندیم که اتفاق مهمی است. همچنین قابلیت تجاری پوست انار را ارتقاء داده و آریل (بخش خوراکی میوه انار) آن را مشکی کردیم، هرچه آریل تیره‌تر باشد آنتی‌اکسیدان انار هم بیشتر است و تقاضای گسترده‌تری در بازار دارد.
خاکزاد ادامه می‌دهد: مجموعه صاحبی در فاز اول موفق به هیبرید ۲۸ گونه انار شده‌است، به زبان ساده‌تر توانستیم ۴ نسل انار را هیبرید کرده و به نسل F۴ برسیم. هنوز F۱ آن ثبت رقم نشده که مایه تاسف باغبانی کشور است. رغبت جهانی از اقصی‌نقاط دنیا برای کشت این گونه‌ها و همکاری با شرکت ما وجود دارد اما در کشور خودمان هنوز غریبیم.
شرکت صاحبی نخستین انار هیبریدشده و پیوندی را وارد بازار ایران کرد
این باغدار با بیان این که ۹ رساله دکترا بر پایه فعالیت‌های این مجموعه به سرانجام رسیده، درباره فعالیت این شرکت می‌افزاید: در حال حاضر شرکت ۳۰۰ هزار اصله درخت زیر نظر ایستگاه تحقیقات بذر و نهال کشور در سال تولید می‌کند که همگی لیبل دارند. رقم‌های برجسته شرکت انار صاحبی شامل ماریا، ضیا، واندرفول، صاحبی ۱ و برخی گونه‌های دیگر است که در این میان ماریا سرآمد محصولات مجموعه ما به شمار می‌آید. تمامی این محصولات از هسته نرم و ژله‌ای و کیفیت بالا برخوردارند که مجموعه‌های توسعه‌یافته جهانی فعال در حوزه باغبانی انار، به دنبال آن هستند. شرکت انار صاحبی نخستین مجموعه‌ای بود که انار هیبریدشده و پیوندی را وارد بازار ایران کرد.
شاهد افزایش زوال مرکبات در شمال هستیم
به اعتقاد عسگری خاکزاد زوال مرکبات در شمال کشور افزایش یافته و به همین دلیل این شرکت به سوی کشت مرکبات عاری از مشکل گام برداشته‌است. او درباره چرایی آن اظهار می‌کند: امروز شاهد افزایش زوال مرکبات در شمال کشور هستیم، به همین دلیل وزارت علوم باغبانی از این شرکت خواسته تا در زمینه علوم مرکبات ورود پیدا کند. نخستین گام را در جهت سالم‌سازی مرکبات برداشتیم تا در سال آینده نهال مرکبات عاری از ویروس، با لیبل آبی و گواهی‌شده را برای نخستین بار در سطح کشور وارد بازار کنیم که می‌تواند تحولات بزرگی در باغبانی شمال کشور به وجود آورد.
وی می‌افزاید: استان‌های انارخیز مثل یزد، شیراز و اصفهان به دنبال انار ما و کشت آن در مناطق خودشان هستند که برای استان ما اتفاق مهمی است. مناطق وسیعی از استان مازندران قابلیت کشت انار را دارد و تنها برخی مناطق به دلایل مختلف ازجمله رطوبت بالا از این امکان برخوردار نیستند. مجموعه صاحبی این مناطق را برای کشت پایش کرده تا در آینده نزدیک کشت انار به‌صورت سراسری در استان اجرا شود.
این باغدار خاطرنشان می‌کند: نگاه ملی و فراملی به این مساله داشته باشیم چراکه نهال انار ارزآوری دلاری دارد. برخی کشورها تمایل به خرید مالکیت معنوی رقم‌های جدید هیبریدشده ما دارند که ظرفیتی غنی برای ارزآوری به شمار می‌آید.
به گفته خاکزاد همه چیز در استان مازندران امکان‌پذیر است: نیاز به مساعدت سازمان جهاد کشاورزی داشتیم که اگرچه ابتدا باورمان نکردند اما پای کار ماندند و امروز از حمایت تمام‌قد این نهاد برخورداریم. کمک‌های مالی بلاعوض جهاد کشاورزی به توسعه باغ‌های انار، نهالستان‌ها و مرکبات عاری از ویروس در این مجموعه کمک کرد.
نهال‌های فروخته‌شده را رصد می‌کنیم
به گفته این باغدار عمده فعالیت این شرکت تولید نهال است، خاکزاد اظهار می‌کند: نهال‌های فروخته‌شده به مشتریان را رصد می‌کنیم تا در حد توان بتوانیم به برقراری ارتباط میان باغدار و مشتری کمک کنیم. دو سال قبل میوه انار به روسیه صادر کردیم و گونه جدید امسال هم مشتریان زیادی برای صادرات داشت که متاسفانه به دلیل کمبود میوه این امر محقق نشد، با این حال تمایل زیادی از سوی صادرکنندگان به محصولات ما وجود دارد.
زمین خوردیم تا بلند شدیم
دسترسی به سموم دفع آفات برای باغداران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به گفته خاکزاد این مجموعه در ابتدای کار خود با چالش‌های زیادی در این زمینه مواجه بود، او مشکلات را این گونه شرح می‌دهد: ابتدا با چالش‌های زیادی به دلیل کم‌تجربگی مواجه بودیم، دوستان جهاد کشاورزی هم دسترسی به افراد دانش‌آموخته در این حوزه نداشتند و از تجربه کافی برخوردار نبودند، ما زمین خوردیم تا بلند شدیم. در جهاد کشاورزی ابتدا طرح ما را قبول نداشتند، اما سماجت ما باعث شد این طرح جا بیفتد و الان حمایت تمام‌قد آنها را داریم، اما در زمینه نهاده‌های کشاورزی هیچ کمکی به کسی نمی‌شود و همه ما به‌صورت آزاد این نهاده‌ها را تهیه می‌کنیم.
امروز قارچ یک مشکل سهل و ساده است
خاکزاد درباره بیشترین مشکلات کشت انار و توسعه این بخش در استان می‌گوید: رطوبت این منطقه در قیاس با سایر استان‌ها بیشتر است. در حال حاضر مشکل قارچ داریم که با تکیه بر اندوخته‌های علمی و تجربه سالیان، امروز تحت‌کنترل ما درآمده است.
وی با بیان این که امروز قارچ یک مشکل سهل و ساده است می‌افزاید: پایش‌های و تیمارهای سال‌های گذشته منجر به رفع مشکلات قارچ از محصولات باغداران استان شده‌است. پکیج کامل آموزش و حمایت ما از طریق صفحات اینستاگرام مجموعه در اختیار باغدارن قرار می‌گیرد و امروز به راحتی این معضل باغات استان برطرف می‌شود. تمام گونه‌های درختی شمال با چالش‌هایی مانند مگس مدیترانه مواجه هستند و اندیشه و انگیزه برای رفع چالش‌های تولید میوه در سطح استان همواره باید وجود داشته باشد.
به گفته خاکزاد در حال حاضر طرح توسعه کشت انار بیشتر در شرق مازندران متمرکز است، او با اشاره به زمین‌های لم‌یزرع حاشیه دریای خزر تاکید دارد: این زمین‌ها با برخورداری از باد غالب مناسب و تهویه عالی بستری چشمگیر و مساعد برای کشت انار هستند و اتفاقا به نسبت کوهستان در این مناطق موفق‌تر عمل کردیم، بنابراین پیشنهاد ما برای توسعه کشت، مناطق میان‌بند به‌ویژه سمت دشت است.
هر ۳ عدد انار به اندازه یک بشکه نفت ارزآوری دارد
این باغدار درباره ارزش افزوده انار اظهار می‌کند: ارزش افزوده این محصول به نسبت دیگر اقلام درختی بسیار فراتر است، در مقالات منتشرشده سال‌های گذشته ارزش افزوده هر ۱۸ کیلو انار برابر با یک بشکه نفت خام بود اما پژوهش‌های اخیر محققان ژاپنی نشان می‌دهد که هر ۳ عدد انار، معادل یک بشکه نفت برای کشورها ارزآوری دارد.
وی ادامه می‌دهد: پژوهش‌های پیشین نشان از استخراج ۱۰۸ محصول فرعی و مشتقات وابسته از انار داشت که این رقم امروز به بیش از ۱۲۰۰ نوع محصول ارتقا یافته است. انار یک پتروشیمی بوده و در احادیث و آیات، انار یک داروخانه کامل معرفی و به مصرف آن تاکید شده‌است.
خاکزاد در پایان تاکید می‌کند: انار به تنهایی ارزش غذایی ۱۱ میوه را توامان دارد و باتوجه به فرآورده‌های جنبی مشتق از آن، ظرفیت بی‌نظیری در اشتغالزایی دارد. اگر تنها ۱۰ درصد از ظرفیت تولید انار در کشور استفاده کنیم از وابستگی به نفت رها می‌شویم.
انتهای رپرتاژ
