رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: صرف نظر از روایت‌های متفاوت و گاه متناقض پیرامون هویت و شخصیت محمدبن محمدبن زیدبن علی بن حسین (ع)، محل آرامگاه او، هویت و عملکرد دیگر ایفاگران نقش مانند هرثمة بن اعین، ابوالسرایا، حسن بن فضل و مأمون عباسی در قصه پر غصه زندگی و شهادت آن امام‌زاده، آرامگاهی که در نیشابور مجاور آرامگاه خیام به او نسبت داده‌اند، سازه معماری زیبا و پرشکوهی است که تا حدود زیادی معماری، هنر، ادبیات و فرهنگ عصر صفوی در خراسان را تجلی می‌دهد.
وی افزود: ورودی امام زاده محروق از انتهای ایوان بلند و باشکوهی در سمت شمال به درون بنا گشوده و بلافاصله به گنبدخانه‌ای که ضریح در آن قرار دارد، منتهی می‌شود. ایوان برخوردار از معماری فاخری است اما آنچه به آن ایوان هویت داده، کتیبه‌هایی است که بر قسمت‌های مختلف آن نقش بسته است. بر ناحیه پاکار طاق و پوشش نیم گنبد ایوان کتیبه‌ای سفید رنگ بر زمینه لاجوردی به خط ثلث نوشته شده که مضمون آن آیةالکرسی و در ادامه این عبارت است «فی دولة السلطان الاعظم تراب آستان خیر البشر ابو المظفر شاه طهماسب الصفوی الحسینی بهادرخان خلد ملکه و سلطانه و افاض علی کافة البرایا عدله و احسانه».
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: پس از آن عبارات این ۴ بیت از اشعار سعدی شیرازی نیز نقش بسته است «خدایا تو این شاه درویش دوست/ که آسایش خلق در ظل اوست/ بسی بر سر خلق پاینده دار/ به توفیق طاعت دلش زنده دار» پس از آن نوشته شده است«بنا هذه العماره سیادت و نقابت پناه الساعی میر کمال الدین ابن میر شاه حسین یوسف محمد».
وی اضافه کرد: نام معمار مجموعه، حیدر علی بن ذوالفقار است که بر بدنه ایوان نقش بسته و مرحوم عبدالحمید مولوی نام امام قلی نجار و سازنده درب‌های چوبی را نیز از کتیبه‌ها استخراج کرده است. از جمله زیبایی‌های ایوان کتیبه زرد رنگی به شیوه کوفی است که در بالا و فرع بر کتیبه ثلث اصلی به موازات آن با مضمون « لَمۡ یَکُنِ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡکِتَٰبِ وَٱلۡمُشۡرِکِینَ مُنفَکِّینَ حَتَّیٰ تَأۡتِیَهُمُ ٱلۡبَیِّنَةُ» نگاشته شده است.
لباف خانیکی گفت: بر لبه داخلی پوشش ایوان و پیشانی ایوان نیز کتیبه‌هایی سفید رنگ با خط ثلث و جلی و در پایان آن‌ها با خط ریز نوشته شده است «احمد النجفی الزنجانی ۱۳۴۲» . بر اسپر ایوان و بالای ورودی یک قاب کاشی مشبک لاجوردی رنگ نصب شده و بر حواشی آن عبارت الهم صل علی منضم به نام پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) با خط ثلث در درون قاب‌های چند وجهی ستاره‌ای شکل به طریق معرق نقش بسته و حد فاصل هر قاب ستاره‌ای شکل یک قاب دایره مزین به القاب جل جلاله در رنگ‌های متنوع تعبیه شده است.
وی تصریح کرد: در حاشیه پایینی قاب مشبک نیز در درون قاب مستطیل با خط ثلث سفید رنگ نوشته شده است «ها هما مرقد السید الشهید محمدبن محمدبن زیدبن الامام زین العابدین سنه ۱۳۸۲ الهجری القمری». نمای داخل گنبدخانه یا بقعه ساده و گچ اندود است و تنها در ارتفاع ۶۵.۱ متری ازاره‌ای با کاشی زیر رنگی واقع شده است. همچنین برفراز بقعه گنبدی فیروزه‌ای رنگ به بلندای ۲۶ متر با ساقه استوانه استقرار یافته و با کتیبه‌های معقلی رنگارنگ قاب گرفته آراسته شده است.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: در سمت غربی گنبدخانه امام‌زاده محمد محروق یک فضای معماری دیگر قرار دارد که به امام‌زاده ابراهیم معروف و متعلق به ابراهیم بن موسی الکاظم (ع) است. این فضا نیز به صورت ۴ طاقی ساخته شده و ۴ درگاهی از چهارسو آن را به امام‌زاده محروق در شرق، رواق تالار مانندی در جنوب، خروجی به بیرون از بنا در غرب و کفشداری در شمال ارتباط می‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: نمای ۲ طرف ورودی بنا در سمت غرب که رویه دیوار غربی مجموعه محسوب می‌شود با کلمه «الله» که با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ نره در هیئت خط بنایی یا معقلی نوشته شده، زینت یافته است. بر فراز ۴ طاقی گنبدی آجری با ساقه کوتاه استقرار یافته و رویه ساقه گنبد به کتیبه کوفی مزین است. درون بنا ساده و بی‌آلایش با گچ اندود شده و تنها عنصر تزئینی آن ازاره کاشی منقوش پاکار گنبد است.
لباف خانیکی اظهار کرد: مجموعه معماری معروف به امام‌زاده محمد محروق بارها مورد مرمت و بهسازی قرار گرفته و در ۲۹ آذرماه ۱۳۱۶ به شماره ۳۰۲ در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
انتهای پیام
