به گزارش رکنا، پروپرانولول دارویی است که عمدتاً برای درمان فشار خون بالا، تپش قلب نامنظم و اضطراب شدید استفاده میشود. این دارو با کاهش ضربان قلب و فشار خون کار می‌کند و به بدن کمک می‌کند تا آرام‌تر شود. همچنین، برای پیشگیری از سردردهای میگرنی و کاهش لرزش نیز تجویز میشود.
پروپرانولول با مسدود کردن گیرنده‌های بتا در بدن عمل می‌کند. این گیرنده‌ها به طور معمول به اپی‌نفرین (آدرنالین) پاسخ می‌دهند، هورمونی که ضربان قلب و فشار خون را افزایش می‌دهد. با مسدود کردن این گیرنده‌ها، پروپرانولول این اثرات را کاهش می‌دهد.
به عبارت ساده‌تر:
کاهش ضربان قلب: پروپرانولول با کند کردن ضربان قلب، به قلب اجازه می‌دهد تا به طور موثرتر خون را پمپاژ کند.
کاهش فشار خون: این دارو با گشاد کردن رگ‌های خونی، به کاهش فشار خون کمک می‌کند.
کاهش اضطراب: با کاهش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک که مسئول واکنش‌های "مبارزه یا گریز" است، به کاهش اضطراب کمک می‌کند.
به طور کلی، پروپرانولول با کاهش فعالیت قلب و عروق، به بدن کمک می‌کند تا آرام‌تر شود و فشار کمتری بر روی آن وارد شود.
تصویر زیر به طور شماتیک نحوه عملکرد پروپرانولول را نشان می‌دهد:
پروپرانولول کاربردهای متنوعی دارد و برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها تجویز میشود. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
| بیماری | کاربرد پروپرانولول |
|---|---|
| بیماری‌های قلبی | |
| فشار خون بالا | کاهش فشار خون با کاهش ضربان قلب و گشاد کردن رگ‌ها |
| درد قفسه سینه (آنژین) | کاهش نیاز قلب به اکسیژن و تسکین درد |
| ضربان قلب نامنظم | تنظیم ریتم قلب |
| پس از حمله قلبی | کاهش خطر مرگ |
| بیماری‌های دیگر | |
| میگرن | پیشگیری از حملات میگرن |
| لرزش دست | کاهش لرزش در بیماری‌هایی مانند پارکینسون |
| اضطراب | کاهش علائم اضطراب مانند تپش قلب و لرزش |
| اختلال پانیک | کنترل حملات پانیک |
| تیروئید پرکار | کنترل علائم تیروئید پرکار |
بیماری‌های قلبی:
فشار خون بالا: یکی از کاربردهای اصلی پروپرانولول، کنترل فشار خون بالا است. با کاهش ضربان قلب و گشاد کردن رگ‌ها، فشار خون را کاهش می‌دهد.
درد قفسه سینه (آنژین): در بیماری آنژین که با درد قفسه سینه همراه است، پروپرانولول می‌تواند با کاهش نیاز قلب به اکسیژن، درد را تسکین دهد.
ضربان قلب نامنظم: برای درمان برخی از انواع ضربان قلب نامنظم، پروپرانولول تجویز میشود.
پس از حمله قلبی: برای کاهش خطر مرگ پس از حمله قلبی، پروپرانولول تجویز میشود.
بیماری‌های دیگر:
میگرن: پروپرانولول می‌تواند برای پیشگیری از حملات میگرن استفاده شود.
لرزش دست: در بیماری‌هایی مانند پارکینسون یا لرزش عصبی، پروپرانولول می‌تواند لرزش را کاهش دهد.
اضطراب: پروپرانولول می‌تواند به کاهش علائم اضطراب مانند تپش قلب، لرزش و عرق کردن کمک کند.
اختلال پانیک: برای کنترل حملات پانیک نیز از پروپرانولول استفاده میشود.
تیروئید پرکار: در برخی موارد، پروپرانولول برای کنترل علائم تیروئید پرکار تجویز می شود.
پروپرانولول مانند بسیاری از داروهای دیگر، ممکن است عوارضی را به همراه داشته باشد. این عوارض در افراد مختلف متفاوت بوده و شدت آن‌ها نیز می‌تواند متفاوت باشد. برخی از عوارض جانبی رایج پروپرانولول عبارتند از:
| نوع عوارض جانبی | نمونه عوارض |
|---|---|
| رایج | خستگی، سرگیجه، خواب‌آلودگی، سردی دست و پا، مشکلات گوارشی (تهوع، یبوست، اسهال)، تغییرات خلقی (افسردگی، اضطراب) |
| جدی‌تر (اما نادرتر) | آبریزش ریه‌ها، مشکلات قلبی (کاهش شدید ضربان قلب، نارسایی قلبی، بلوک قلب)، مشکلات کبدی، واکنش‌های آلرژیک (راش پوستی، خارش، تورم) |
خستگی و ضعف: احساس خستگی و بی‌حالی یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی پروپرانولول است.
سرگیجه: سرگیجه، به‌خصوص هنگام تغییر وضعیت ناگهانی (مانند ایستادن از حالت نشسته یا دراز کشیده)، ممکن است رخ دهد.
خواب‌آلودگی: برخی افراد ممکن است احساس خواب‌آلودگی کنند.
سردی دست و پا: کاهش جریان خون در دست‌ها و پاها می‌تواند باعث احساس سردی شود.
مشکلات گوارشی: تهوع، استفراغ، یبوست یا اسهال از دیگر عوارض جانبی رایج هستند.
تغییرات خلقی: افسردگی، اضطراب یا کاهش میل جنسی از عوارض نادرتر هستند.
مشکلات تنفسی: در برخی موارد، پروپرانولول می‌تواند مشکلات تنفسی را تشدید کند، به خصوص در افرادی که آسم یا بیماری‌های ریوی دارند.
مشکلات جنسی: کاهش میل جنسی یا اختلال نعوظ در مردان.
عوارض جانبی جدی‌تر اما نادرتر
آبریزش ریه‌ها: در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی خاص، پروپرانولول ممکن است باعث تجمع مایع در ریه‌ها شود.
مشکلات قلبی: کاهش شدید ضربان قلب، نارسایی قلبی و بلوک قلب.
مشکلات کبدی: افزایش آنزیم‌های کبدی و التهاب کبد.
واکنش‌های آلرژیک: که ممکن است شامل راش پوستی، خارش، تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو، و مشکلات تنفسی باشد.
عوامل موثر بر شدت عوارض جانبی
دوز مصرفی: افزایش دوز ممکن است خطر عوارض جانبی را افزایش دهد.
وضعیت سلامتی: بیماری‌های زمینه‌ای و سایر داروهایی که مصرف می‌کنید می‌توانند بر شدت عوارض جانبی تأثیر بگذارند.
سن: کودکان و سالمندان ممکن است حساسیت بیشتری به عوارض جانبی داشته باشند.
سن مناسب برای مصرف پروپرانولول به عوامل مختلفی از جمله:
نوع بیماری: بیماری‌ای که برای درمان آن پروپرانولول تجویز میشود.
شدت بیماری: شدت بیماری و علائم آن.
سن بیمار: سن بیمار و وزن او.
سایر داروهایی که بیمار مصرف می‌کند: تداخل دارویی با سایر داروها.
بیماری‌های زمینه‌ای: بیماری‌های زمینه‌ای بیمار.بستگی دارد.
به طور کلی:
بزرگسالان: پروپرانولول معمولاً برای بزرگسالان مبتلا به بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، تپش قلب، اضطراب و میگرن تجویز میشود.
کودکان: در برخی موارد خاص و تحت نظر پزشک متخصص اطفال، ممکن است برای درمان بیماری‌هایی مانند میگرن یا برخی بیماری‌های قلبی در کودکان نیز تجویز شود.
خیر، به هیچ وجه نباید در زمان اضطراب، به صورت سرخود و بدون تجویز پزشک از داروی پروپرانولول استفاده کرد.
چرا؟
خوددرمانی خطرناک است: مصرف خودسرانه هر دارویی، حتی داروهای بدون نسخه، می‌تواند عوارض جانبی جدی داشته باشد. پروپرانولول نیز از این قاعده مستثنی نیست.
دوز مناسب و نوع بیماری: دوز مناسب پروپرانولول برای هر فرد متفاوت است و به نوع بیماری، شدت آن و سایر عوامل بستگی دارد. مصرف خودسرانه ممکن است منجر به مصرف دوز بیش از حد یا کم شود که هر دو خطرناک هستند.
تداخل با سایر داروها: پروپرانولول ممکن است با سایر داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشد و عوارض جانبی جدی ایجاد کند.
بیماری‌های زمینه‌ای: برخی افراد به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای مانند آسم، دیابت یا مشکلات قلبی، نباید از پروپرانولول استفاده کنند.
پروپرانولول به دلیل تاثیر بر سیستم قلبی عروقی و متابولیسم بدن، می‌تواند با بسیاری از داروها تداخل داشته باشد. این تداخلات ممکن است باعث تشدید عوارض جانبی، کاهش اثر بخشی داروها یا ایجاد عوارض جدید شوند.
مهم‌ترین داروهایی که با پروپرانولول تداخل دارند عبارتند از:
| گروه دارویی | نمونه داروها | تأثیر احتمالی تداخل |
|---|---|---|
| داروهای قلبی | دیژیتال، کلسیم کانال بلاکرها، داروهای ضد آریتمی | اختلال در ریتم قلب، کاهش فشار خون |
| داروهای کاهش فشار خون | مهارکننده‌های ACE، مسدودکننده‌های بتا، مسدودکننده‌های کانال کلسیم | کاهش شدید فشار خون |
| داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) | آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن | کاهش اثر پروپرانولول |
| داروهای ضد دیابت | انسولین، داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون | ماسکه شدن علائم افت قند خون |
| داروهای ضد افسردگی | مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)، برخی داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای | افزایش خطر عوارض جانبی |
| داروهای آرام‌بخش | بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها | افزایش خواب‌آلودگی، کاهش هوشیاری |
| داروهای ضد آسم | آگونیست‌های بتا-2 آدرنرژیک | کاهش اثر داروهای ضد آسم |
داروهای قلبی: داروهای قلبی مانند دیژیتال، کلسیم کانال بلاکرها، و برخی داروهای ضد آریتمی می‌توانند با پروپرانولول تداخل داشته باشند و ریتم قلب را تحت تأثیر قرار دهند.
داروهای کاهش فشار خون: مصرف همزمان پروپرانولول با سایر داروهای کاهش فشار خون می‌تواند باعث کاهش شدید فشار خون شود.
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): داروهایی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن ممکن است اثر پروپرانولول را کاهش دهند.
داروهای ضد دیابت: پروپرانولول می‌تواند علائم افت قند خون را ماسکه کند و تشخیص آن را دشوار کند.
داروهای ضد افسردگی: برخی داروهای ضد افسردگی ممکن است با پروپرانولول تداخل داشته باشند و خطر عوارض جانبی را افزایش دهند.
داروهای آرام‌بخش: مصرف همزمان پروپرانولول با داروهای آرام‌بخش می‌تواند باعث افزایش خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری شود.
داروهای ضد آسم: پروپرانولول می‌تواند اثر برخی داروهای ضد آسم را کاهش دهد و علائم آسم را تشدید کند.
علاوه بر این، پروپرانولول ممکن است با برخی از مکمل‌های غذایی و گیاهان دارویی نیز تداخل داشته باشد.
علائم تداخل دارویی:
سرگیجه و گیجی
خستگی مفرط
تنگی نفس
ضربان قلب نامنظم
کاهش فشار خون
مشکلات گوارشی
اگر هر یک از این علائم را تجربه کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
پروپرانولول یک داروی مهم و پرکاربرد است، اما مانند هر داروی دیگری، برای همه افراد مناسب نیست. برخی افراد به دلایل مختلف پزشکی باید از مصرف این دارو خودداری کنند.
افرادی که نباید از پروپرانولول استفاده کنند عبارتند از:
| گروه افراد | دلایل عدم مصرف |
|---|---|
| افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی | آسم، برونشیت مزمن، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) |
| افراد با مشکلات قلبی خاص | بلوک قلبی کامل، نارسایی قلبی شدید، برادی کاردی (ضربان قلب کند) |
| افراد با فشار خون پایین | هیپوتانسیون |
| افراد با بیماری‌های عروقی محیطی | بیماری‌های عروقی پاها |
| افراد با اختلالات متابولیکی | دیابت، بیماری‌های کبدی و کلیوی |
| افراد با اختلالات روانپزشکی | افسردگی شدید |
| زنان باردار و شیرده | خطر برای جنین و نوزاد |
| افراد با آلرژی به پروپرانولول یا داروهای بتا بلاکر | خطر واکنش‌های آلرژیک شدید |
افراد مبتلا به آسم یا بیماری‌های انسدادی راه‌های هوایی: پروپرانولول می‌تواند راه‌های هوایی را تنگ‌تر کند و علائم آسم را تشدید کند.
افرادی که ضربان قلبشان بسیار کند است یا دچار بلوک قلبی هستند: پروپرانولول ضربان قلب را کند می‌کند و می‌تواند این شرایط را بدتر کند.
افرادی که فشار خون بسیار پایینی دارند: پروپرانولول باعث کاهش فشار خون میشود و مصرف آن در افرادی که فشار خون پایینی دارند می‌تواند خطرناک باشد.
افرادی که نارسایی قلبی شدید دارند: پروپرانولول می‌تواند عملکرد قلب را ضعیف‌تر کند.
افرادی که بیماری شریان محیطی دارند: این بیماری باعث کاهش جریان خون در پاها میشود و پروپرانولول می‌تواند این مشکل را بدتر کند.
افرادی که به پروپرانولول یا سایر داروهای بتا بلاکر آلرژی دارند: مصرف این دارو در این افراد می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک شدید شود.
زنان باردار و شیرده: مصرف پروپرانولول در دوران بارداری و شیردهی باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود.
علاوه بر موارد ذکر شده، برخی شرایط دیگر نیز ممکن است مصرف پروپرانولول را با احتیاط همراه کند، از جمله:
دیابت: پروپرانولول می‌تواند علائم افت قند خون را ماسکه کند.
مشکلات کبدی یا کلیوی: عملکرد کبد یا کلیه می‌تواند بر نحوه عملکرد پروپرانولول در بدن تاثیر بگذارد.
افسردگی: برخی مطالعات نشان می‌دهند که پروپرانولول ممکن است علائم افسردگی را بدتر کند.
آیا پروپرانولول اعتیادآور است؟
پروپرانولول داروی اعتیادآور نیست. با این حال، قطع ناگهانی مصرف آن می‌تواند عوارضی مانند افزایش فشار خون و ضربان قلب را به دنبال داشته باشد. بنابراین، قبل از قطع مصرف این دارو، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
آیا می‌توان در دوران بارداری و شیردهی از پروپرانولول استفاده کرد؟
استفاده از پروپرانولول در دوران بارداری و شیردهی با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام میشود. زیرا این دارو می‌تواند بر روی جنین و نوزاد تأثیر بگذارد.
آیا پروپرانولول برای کاهش وزن موثر است؟
پروپرانولول برای کاهش وزن تجویز نمی‌شود. این دارو عمدتا برای درمان بیماری‌های قلبی عروقی و برخی اختلالات دیگر استفاده میشود.
