روش های تشخیص ناباروری، آشنایی با علائم آن

روش‌های تشخیص ناباروری می‌‎تواند روش‌هایی ناراحت‌کننده و گران باشد. برخی از درمان‌های پزشکی ناباروری ممکن است تحت پوشش بیمه نباشند و همچنین حتی پس از انجام آزمایشات و مشاوره، هیچ تضمینی برای باردار شدن شما وجود ندارد.

روش های تشخیص ناباروری در مردان

باروری مردان متکی به بیضه‌هاست که به اندازه کافی اسپرم سالم تولید کنند. اسپرم باید از آلت تناسلی به داخل واژن آزاد شود و به سمت تخمک منتظر حرکت کند. آزمایش‌های ناباروری مردانه مشخض می‌کنند که آیا در هر یک از این مراحل مشکلات قابل درمان وجود دارد یا نه.

به احتمال زیاد پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که شامل بررسی اندام تناسلی است. آزمایشات ناباروری خاص ممکن است شامل موارد زیر باشد:

تجزیه و تحلیل مایع منی: تیم پزشکی شما ممکن است یک یا چند نمونه از مایع منی شما را بخواهد. اغلب نیاز است منی را با خودارضایی یا قطع رابطه جنسی برای انزال در یک ظرف تمیز جمع‌آوری کنید. سپس این نمونه در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در برخی موارد، ممکن است ادرار نیز برای بررسی وجود اسپرم آزمایش شود.

• آزمایش هورمونی: ممکن است لازم باشد برای بررسی سطح تستوسترون و سایر هورمون‌های مردانه آزمایش خون بدهید.
• آزمایش ژنتیک: این آزمایش برای بررسی اینکه آیا نقص ژنتیکی، علت ناباروری است یا نه انجام می‌شود.
• بیوپسی بیضه: در این روش، مقدار کمی از بافت بیضه را جدا می‌کنند تا در آزمایشگاه بررسی شود. در طول آزمایش معمول ناباروری نیازی به بیوپسی نیست، اما به ندرت، ممکن است برای بررسی اینکه آیا انسدادی در دستگاه تناسلی وجود دارد، یا نه، انجام شود. اغلب اوقات، این تشخیص را می‌توان بر اساس شرح حال، معاینه فیزیکی و تست‌های آزمایشگاهی انجام داد. گاهی اوقات، بیوپسی ممکن است برای یافتن شرایطی انجام شود که باعث ناباروری شده‌اند. یا ممکن است برای جمع‌آوری اسپرم برای تکنیک‌های کمک‌باروری، مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) استفاده شود.

• تصویربرداری: در برخی موارد، تیم پزشکی شما ممکن است آزمایش‌هایی را برای تصویربرداری از داخل بدن تجویز کنند. مثلا سونوگرافی می‌تواند مشکلاتی در کیسه بیضه، غدد سازنده مایعات منی یا لوله‌ای که اسپرم را از بیضه‌ها خارج می‌کند، بررسی کند. MRI مغز می‌تواند تومورهای غده هیپوفیز را که سرطانی نیستند مورد بررسی قرار بدهد. این تومورها ممکن است باعث شوند که غده هیپوفیز، هورمون پرولاکتین بیش از حد تولید کند که در نتیجه، بدن اسپرم کمتری می‌سازد یا هیچ اسپرمی تولید نمی‌کند.
• تست‌های دیگر: در موارد نادر، ممکن است آزمایش‌های دیگری برای بررسی کیفیت اسپرم انجام شود. مثلا ممکن است نمونه مایع منی برای مشکلات DNA بررسی شود.

روش های تشخیص ناباروری در زنان

باروری در زنان به آزادسازی تخمک‌های سالم توسط تخمدان‌ها بستگی دارد. دستگاه تناسلی باید اجازه دهد تخمک به لوله‌های فالوپ برود و به اسپرم بپیوندد. سپس تخمک بارور شده باید به رحم برود و به لایه داخلی بچسبد. آزمایش‌های ناباروری زنان مشکلاتی را در هر یک از این مراحل پیدا می‌کنند.

• پزشک شما ابتدا معاینه فیزیکی از جمله معاینه لگنی انجام بدهد. آزمایشات ناباروری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• تست تخمک‌گذاری: آزمایش خون، سطح هورمون‌ها را برای بررسی تخمک‌گذاری، اندازه‌گیری می‌کند
• تست عملکرد تیروئید: این آزمایش خون را می‌توان در صورتی انجام داد که تیم پزشکی به این نتیجه برسد که ناباروری ممکن است به مشکلی در غده تیروئید مربوط باشد. اگر غده تیروئید بیش از حد یا کمتر هورمون تیروئید تولید کند، می‌تواند در مشکلات باروری نقش داشته باشد.

• هیستروسالپنگوگرافی: در این روش، وضعیت رحم و لوله‌های فالوپ، انسداد در لوله‌های فالوپ یا سایر مشکلات بررسی می‌شود. رنگ مخصوص به رحم تزریق و سپس عکس رادیوگرافی گرفته می‌شود.
• آزمایش ذخیره تخمدان: این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا بفهمد چند تخمک برای تخمک‌گذاری دارید. این روش اغلب با آزمایش هورمونی در اوایل چرخه قاعدگی شروع می‌شود.
• سایر آزمایشات هورمونی: آزمایشات هورمونی، سطح هورمون‌هایی را که تخمک‌گذاری را کنترل می‌کنند و همچنین هورمون‌های هیپوفیز را بررسی می‌کنند. 
• تست‌های تصویربرداری: سونوگرافی لگن به بررسی بیماری‌های رحم یا تخمدان می‌پردازد. گاهی اوقات آزمایشی به نام سونوگرافی انفوزیون نمک برای مشاهده جزئیات داخل رحم استفاده می‌شود. نام دیگر این آزمایش، سونوهیستروگرام است.

سایر روش های تشخیص ناباروری در زنان

به ندرت، ممکن است روش‌های تشخیص ناباروری در زنان شامل موارد زیر باشد:

• هیستروسکوپی: بسته به علائم شما، تیم پزشکی ممکن است از هیستروسکوپی برای بررسی بیماری رحم استفاده کند. در طول عمل، یک دستگاه نازک و روشن از طریق دهانه رحم به داخل رحم گذاشته می‌شود تا علائم نامنظم را بررسی کند. 
• لاپاراسکوپی: لاپاراسکوپی شامل یک برش کوچک در زیر ناف است. سپس یک دستگاه نازک از طریق برش در بدن شما قرار می‌گیرد تا لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها و رحم را بررسی کند. این روش ممکن است اندومتریوز، اسکار، انسداد یا سایر مشکلات لوله‌های فالوپ را پیدا کند. لاپاراسکوپی، نوعی جراحی است که می‌تواند در درمان شرایط خاص مثلا برای برداشتن فیبروم‌ها، یا بافت اندومتریوز استفاده شود.

لازم نیست همه این آزمایش‌ها را انجام بدهید. شما و تیم پزشکی‌تان تصمیم می‌گیرید که کدام آزمایش و در چه زمانی انجام شود.

درمان ناباروری

درمان ناباروری به موارد زیر بستگی دارد:

• علت ناباروری
• مدت ناباروری
• سن شما و همسرتان
• ترجیحات شخصی

برخی از علل ناباروری را نمی‌توان اصلاح کرد.

اگر بارداری بعد از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده اتفاق نیفتد، زوج‌ها می‌توانند از طریق درمان‌های ناباروری کمک‌باروری بچه‌دار شوند. اما درمان می‌تواند شامل تعهدات مالی، فیزیکی، عاطفی و صرف زمانی طولانی باشد.

درمان ناباروری در مردان

درمان ناباروری در مردان برای مشکلات عمومی جنسی، یا کمبود اسپرم سالم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تغییر سبک زندگی: تیم پزشکی شما ممکن است توصیه کند که بیشتر و نزدیک‌تر به زمان تخمک‌گذاری رابطه جنسی داشته باشید. ورزش منظم داشته باشید. الکل ننوشید، مواد مضر مانند تنباکو را کنار بگذارید. یا مصرف داروهایی را که می‌توانند بر باروری تأثیر بگذارند، متوقف کنید.
• مصرف دارو: تیم پزشکی ممکن است داروهایی را برای بهبود تعداد اسپرم و افزایش شانس بارداری موفق تجویز کند که به عملکرد بهتر بیضه‌ها کمک کنند.

• عمل جراحی: گاهی اوقات، جراحی ممکن است بتواند انسداد اسپرم را معکوس کند و باروری را بازگرداند. در موارد دیگر، ترمیم واریکوسل بزرگ می‌تواند شانس کلی برای باروری را بهبود ببخشد.
• روش‌های بازیابی اسپرم: اگر مرد نتواند انزال کند، یا اگر اسپرمی در مایع منی وجود نداشته باشد، این تکنیک‌ها می‌توانند اسپرم را جمع‌آوری کنند. هنگامی که تکنیک‌های کمک باروری برنامه‌ریزی شده و تعداد اسپرم کم یا نامنظم باشد، ممکن است از روش‌های بازیابی اسپرم استفاده شود.

درمان ناباروری در زنان

برخی از زنان تنها به یک یا دو درمان برای بهبود باروری و برخی دیگر ممکن است به چند نوع درمان نیاز داشته باشند.

• داروهای باروری: داروها درمان‌های اصلی ناباروری هستند که به دلیل مشکل تخمک‌گذاری رخ داده است. اگر تخمک‌گذاری نامنظم باشد یا متوقف شود، این درمان‌ها می‌توانند به آزادسازی تخمک از تخمدان‌ها کمک کنند. با تیم پزشکی خود در مورد گزینه‌های درمان صحبت کنید و مزایا و خطرات هر نوع داروی باروری را بپرسید.

• تلقیح داخل رحمی (IUI): با IUI، اسپرم‌های سالم به طور مستقیم در رحم قرار می‌گیرند تا فرایند لقاح انجام شود. بسته به دلایل ناباروری، IUI را می‌توان با چرخه قاعدگی، یا با استفاده از داروهای باروری تنظیم کرد. 
• جراحی برای بازگرداندن باروری: برخی از بیماری‌های رحم شامل پولیپ، بافت اسکار و برخی فیبروم‌ها را می‌توان با هیستروسکوپی درمان کرد. جراحی لاپاراسکوپی از طریق بریدگی‌های کوچک، یا جراحی سنتی با بریدگی‌های بزرگ در ناحیه شکم ممکن است برای درمان بیماری‌هایی مانند آندومتریوز، چسبندگی لگن و فیبروم‌های بزرگ‌تر مورد نیاز باشد.

فناوری کمک باروری

فناوری کمک‌باروری (ART) شامل هر نوع درمان باروری است که در آن تخمک و اسپرم استفاده می‌شود. لقاح آزمایشگاهی (IVF) رایج‌ترین روش فناوری کمک‌باروری است. برخی از مراحل کلیدی در چرخه IVF عبارتند از:

• برای کمک به تخمدان‌ها در ساخت تخمک، باید داروهای باروری مصرف کنید. 
• تخمک‌های بالغ از تخمدان‌ها خارج می‌شوند.
• تخمک‌ها با اسپرم در ظرفی در آزمایشگاه بارور می‌شوند.
• تخمک‌های بارور شده که جنین نیز نامیده می‌شوند، در رحم قرار می‌گیرند. همچنین ممکن است جنین‌ها برای استفاده در آینده منجمد شوند.

گاهی اوقات، تکنیک های دیگری در چرخه IVF استفاده می‌شود که عبارتند از:

• تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): در این روش، یک اسپرم سالم به طور مستقیم به یک تخمک بالغ تزریق می‌شود. این روش زمانی استفاده می‌شود که کیفیت یا کمیت مایع منی ضعیف باشد. یا اگر تلاش‌های لقاح در دوره‌های قبلی IVF جواب نداده، ممکن است از این روش استفاده شود.

• تخمک یا اسپرم اهدایی: فناوری کمک‌باروری اغلب با استفاده از تخمک و اسپرم خود زوج انجام می‌شود. اما شما این انتخاب را دارید که از تخمک یا اسپرم اهداکننده استفاده کنید. در برخی کشورها مجردها نیز می‌توانند از این گزینه استفاده کنند. تخمک یا اسپرم اهدایی به دلایل پزشکی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل کیفیت پایین تخمک به دلیل سن و مشکلات اسپرم مانند انسداد در دستگاه تناسلی است. در صورتی که یکی از زوجین بیماری ژنتیکی داشته باشد که به نوزاد منتقل شود، ممکن است از تخمک یا اسپرم اهداکننده استفاده شود. زوج‌های نابارور می‌توانند از جنین‌های اهدایی نیز استفاده کنند. 

• رحم اجاره‌ای: خانم‌هایی که رحم فعال ندارند یا بارداری برای آن‌ها خطر جدی به همراه دارد، ممکن است IVF را با استفاده از رحم اجاره‌ای انتخاب کنند. در این صورت، جنین در رحم فردی قرار می‌گیرد که پذیرفته جنین را نه ماه در داخل رحم خود نگه دارد.
• آزمایش ژنتیک: جنین‌های ساخته شده با IVF را می‌توان از نظر مشکلات ژنتیکی آزمایش کرد که به آن آزمایش ژنتیکی قبل از لانه‌گزینی می‌گویند. جنین‌هایی که به نظر می رسد مشکل ژنی ندارند در رحم قرار می‌گیرند. این روش، خطر انتقال بیماری‌های ژنتیکی به کودک را کاهش می‌دهد.

عوارض درمان ناباروری 

عوارض درمان ناباروری در زنان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• حاملگی چند قلویی: شایع‌ترین عارضه درمان ناباروری، حاملگی چند قلویی (دوقلو، سه قلو یا بیشتر) است. تعداد بیشتر نوزادان متولد نشده در رحم خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد. همچنین احتمال بروز مشکلاتی در دوران بارداری مانند دیابت بارداری نیز افزایش می‌یابد. نوزادانی که خیلی زود به دنیا می‌آیند با مشکلات بیشتری از نظر سلامت و رشد روبرو هستند. قبل از شروع درمان، از تیم مراقبت‌های پزشکی خود در مورد تمام خطرات حاملگی چند قلو بپرسید.

• سندرم تحریک بیش از حد تخمدان: داروهای باروری می‌توانند باعث این وضعیت شوند که در آن تخمدان‌ها متورم و دردناک می‌شوند. احتمال سندرم تحریک بیش از حد تخمدان با استفاده از فناوری‌های کمک‌باروری مانند لقاح آزمایشگاهی افزایش می‌یابد. علائم این وضعیت شامل درد خفیف در ناحیه معده، نفخ و ناراحتی معده است که حدود یک هفته طول می‌کشد. اگر باردار شوید ممکن است حالت تهوع‌تان بیشتر طول بکشد. شکل جدی‌تری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان باعث افزایش سریع وزن و تنگی نفس می‌شود که به ندرت اتفاق می‌افتند، اما این وضعیت، یک اورژانس پزشکی است که باید در بیمارستان درمان شود.
• خونریزی یا عفونت: فناوری کمک‌باروری یا جراحی باروری، با خطر خونریزی یا عفونت همراه است.

کنار آمدن با ناباروری و دریافت حمایت

کنار آمدن با ناباروری می‌تواند بسیار سخت، همراه با ناشناخته‌های بسیار و آسیب‌های عاطفی جدی باشد. مراحل زیر به شما در کنار آمدن با ناباروری کمک می‌کند:

• آماده باشید: عدم قطعیت آزمایش‌ها و درمان‌های ناباروری برای همه زوج‌ها استرس‌زا است. از پزشک خود بخواهید مراحل درمان را برایتان توضیح دهد تا برای هر یک آماده باشید.
• محدودیت‌ها را تعیین کنید: قبل از شروع درمان، تصمیم بگیرید که کدام روش‌ها و چه تعداد از آن‌ها را می‌توانید از نظر مالی و عاطفی انجام بدهید. درمان‌های ناباروری ممکن است گران باشد و اغلب آن‌ها توسط شرکت‌های بیمه پوشش داده نمی‌شود. علاوه بر این‌ها، یک بارداری موفق معمولا به بیش از یک بار تلاش برای درمان بستگی دارد.

• به گزینه‌های دیگر فکر کنید: ممکن است لازم باشد از اسپرم یا تخمک اهداکننده، یا رحم اجاره‌ای، یا حتی فرزندخواندگی را استفاده کنید. حتی می‌توانید بچه‌دار نشدن را بپذیرید. هر قدر زودتر در ارزیابی ناباروری به این گزینه‌ها فکر کنید، ممکن است اضطراب و احساس ناامیدی در طول درمان کاهش یابد.
• به دنبال پشتیبانی باشید: دریافت حمایت از خانواده و دوستان، یا جلسات مشاوره در طول درمان ناباروری را در نظر بگیرید تا راحت‌تر بتوانید درمان‌های ناباروری را پشت سر بگذارید. 

مدیریت استرس در طول درمان

نکات زیر را برای کمک به کنترل استرس در طول درمان ناباروری امتحان کنید:

• احساس خود را بیان کنید: به سراغ دیگران بروید. دوستان نزدیک یا اعضای خانواده‌تان می‌توانند به شما کمک کنند تا با حس‌هایی مانند عصبانیت، غم و اندوه یا احساس گناه مقابله کنید. می‌توانید از کادر درمان نیز کمک بگیرید.
• با عزیزانتان در ارتباط باشید: با همسر، خانواده یا دوستانتان صحبت کنید. 
• راه‌هایی برای کاهش استرس بیابید. برخی از مطالعات نشان می‌دهد افرادی که در طول درمان‌های ناباروری برای مدیریت استرس کمک دریافت می‌کنند، نسبت به افرادی که حمایت عاطفی ندارند، نتایج بهتری به دست می‌آورند. قبل از اقدام به بارداری اقداماتی را برای کاهش استرس در زندگی خود انجام دهید. مثلا می‌توانید مدیتیشن و ذهن‌آگاهی را یاد بگیرید، یوگا تمرین کنید، یک دفتر خاطرات داشته باشید یا برای سرگرمی‌های دیگری که به شما آرامش می‌دهد، وقت بگذارید.
• ورزش کنید، رژیم غذایی متعادل داشته باشید و به اندازه کافی بخوابید. این عادات و سایر عادات سالم می‌توانند دیدگاه شما را بهبود ببخشند. 

مدیریت اثرات عاطفی درمان ناباروری

شما ممکن است بدون توجه به نتایج درمان‌های ناباروری، به دلایل زیر با چالش‌های عاطفی روبرو شوید:

• باردار نشدن یا سقط جنین: استرس ناشی از بچه‌دار نشدن حتی در محبت‌آمیزترین و حمایت‌کننده‌ترین روابط نیز وحشتناک است.
• موفقیت درمان: بله! حتی اگر درمان باروری موفقیت‌آمیز باشد، استرس و ترس از شکست در دوران بارداری رایج است. اگر در گذشته افسردگی یا اضطراب داشته‌اید، پس از تولد فرزندتان در معرض خطر بیشتری برای بازگشت این مشکلات قرار دارید.
• چند قلو زایی: یک بارداری موفق که منجر به زایمان چند قلو می‌شود می‌تواند در دوران بارداری و بعد از زایمان به زوج استرس اضافه وارد کند.

اگر تحت تأثیر مسائل عاطفی درمان ناباروری، یا بارداری قرار دارید، از یک درمانگر حرفه‌ای کمک بگیرید.

خلاصه

روش‌های تشخیص ناباروری در مردان و زنان، متفاوت است. این روش‌ها در مردان، شامل معاینه فیزیکی، بیوپسی بیضه و تصویربرداری و در زنان شامل آزمایش ذخیره تخمدان، آزمایشات هورمونی، هیستروسکوپی و لاپاراسکوپی است. این روش‌ها می‌توانند عوارضی مانند چندقلوزایی، عفونت و خونریزی و سندروم تحریک بیش از حد تخمدان را به همراه داشته باشند.