جلگه های ایران
جلگه (به انگلیسی : Plain) زمینی مسطح است که به دلیل وجود آبرفت رودها پستی و بلندی دارد و به دریا یا دریاچه ای دائمی ختم می شود.
پوشش گیاهی جلگه بسیار متنوع است.
جلگه برحسب عامل ایجاد کننده آن ها به نام های مختلف شناخته می شوند :
- جلگه آبرفتی
- جلگه ساحلی
- مسیله یا جلگه سیلاب
پوشش طبیعی اغلب جلگه ها علف است به همین دلیل به نام علفزار شناخته می شوند.
جلگه های خشک پوشش گیاهی کمتری دارد و به نام دشت شناخته می شود.
پهناور ترین جلگه زمین جلگه سند و گنگ است که بیشتر شمال و شرق هندوستان ، بخش زیادی از پاکستان و همه بنگلادش را در بر می گیرد. از آنجا که بخش زیادی از این جلگه از دو رود سند و گنگ، آب میخورد، نام این دو رود را رویش گذاشته اند.
تشکیل جلگه
زمانی که رودها از کوه های بلند به سمت دامنه کوه جاری می شوند، آبرفت هایی با خود می آورند که با گذشت زمان این آبرفت ها در زمین های مسطح که سرعت رودها کاهش پیدا می کند رسوب میکنند و جلگه ها را پدید می آورند.
جلگه از نظر لغوی به معنی زمین مسطح و نسبتا هموار ی است که بلندی کمی دارد.
جلگه به طور کلی ارتفاع کمتری نسبت به زمین های اطراف دارد و بیش ز یک سوم مساحد کل زمین را در بر میگیرد.
جلگه ها برای شهرک سازی و کشاورزی مناسب هستند.
جلگه ها به صورت مستقثیم و غیر مستقیم حاصل فرسایش کوه ها و تپه ها با جریان آب و یخ هستند که رسوبات را به سمت زمین های کم ارتفاع می کشند.
مهم ترین جلگه های ایران
جلگه های ایران اغلب در شمال و جنوب ایران قرار گرفته اند.
جلگه ساحلی دریای خزر در حاشیه باریک جنوبی دریای خزر قارر گرفته است که بلافاصله بع از دریا آغاز می شود و تا دامنه های شمالی البرز امتداد دارد.
طول جلگه ساحلی دریای خزر حدود 500 کیلومتر است و عرض آن از آستارا تا رود گرگان کشیده شده است و کمتر از 20 کیلومتر است. این جلگه را کشتزارهای سرسبز پوشانده است و رودخانه های متعددی در آن جربان دارد به همین دلیل زندگی در پای کوهای جنگلی و مشرف به دریا رونق زیادی دارد.
این جلگه در جنوب ایران به طول حدود 1480 کیلومتر در مجاورت دریای عمان و خلیج فارس قرار گرفته است و رودخانه میناب ، این جلگه را به دو قسمت جلگه ساحلی خلیج فارس و جلگه ساحلی مکران تقسیم میکند.
مهم ترین جلگه های ایران عبارتند از :
- جلگه خوزستان
- جلگه مازندران
- جلگه کرمانشاه
- جلگه مرودشت
- جلگه گرگان
- جلگه گیلان
- جلگه اصفهان
- جلگه شیراز
- جلگه پاسارگاد
- جلگه هلیل آباد
جلگه های زیر کوچکتر ولی حاصلخیز تر هستند:
- جلگه کامفیروز
- فیروز آباد
- کازرون
- ممسنی
- باشت
- دشت روم
- چرام
- رامهرمز
- خرم‌آباد
- الشتر
- درود
- ازنا
- بروجرد
- ملایر
- نهاوند
- همدان
- ارومیه
- اردبیل
- قزوین
فرق جلگه و دشت
جلگه ها و دشت ها زمین های مرغوب کشاورزی و بسیار حاصلخیز هستند.
بخشهای ساحلی جلگه ها بدلیل شور بودن آب دریا و دریاچه برای کشاورزی قابل استفاده نیست.
دشت در میان کوهها قرار گرفت هاست ولی جلگه از یک طرف به دریا یا دریاچه و از طرف دیگر به کوه ها محدود می شود.
جلگه زمین هموار میان کوه و دریا است.
محل تشکیل دلتا در دهانه رودخانه ها و دریاها است و ظاهری مثلثی دارد ، ارتفاع دلتاها از زمین های اطراف بالاتر است ولی ارتفاع جلگه ها از زمین های اطراف پایین تر است.
جلگه ها به دلیل انیاشت آبرفت رودخانه ها در مسیر حرکت بوجود می آیند ولی دلتاها از انباشته شدن آبرفت در دهانه رود و دریاها پدید می آیند.
گردآوری : بخش علمی بیتوته
