به گزارش خبرگزاری مهر، یاسر نژادی، دبیر کارگروه ملی وفاق توانمندسازی و هم افزایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در یادداشتی به آلودگی‌های محیط زیست و تأثیر مخرب آن بر روی جمعیت کشور اشاره کرد.
این یادداشت بدین شرح است:
آلودگی هوا، آلودگی آب و خاک، و تغییرات اقلیمی از جمله بحران‌های زیست‌محیطی هستند که به طور مستقیم بر سلامت عمومی و نرخ زاد و ولد در ایران تأثیر می‌گذارند. با توجه به افزایش آمار مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا و مشکلات اقتصادی ناشی از بحران‌های محیطی، نیازمند تغییرات اساسی در سیاست‌گذاری‌ها و راه‌حل‌های اجرایی برای مقابله با این تهدیدها هستیم.
نقش آلودگی محیط زیست در کاهش جمعیت یکی از موضوعات حساس و پراهمیت در ایران است که نیازمند بررسی دقیق علمی و اجتماعی و تغییر رویه حاکمیتی در آن است.
نقش آلودگی محیط زیست در کاهش جمعیت در ایران
ایران به‌عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه، در دهه‌های اخیر با چالش‌های زیست‌محیطی متعددی مواجه بوده است. رشد بی‌رویه شهرنشینی، صنعتی‌شدن سریع، افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و تخریب منابع طبیعی، بحران مدیریت، از جمله عواملی هستند که به آلودگی محیط زیست دامن زده‌اند. این آلودگی‌ها تأثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر سلامت افراد، کیفیت زندگی و در نهایت بر کاهش نرخ زاد و ولد و افزایش نرخ مرگ‌ومیر دارد.
آلودگی‌های محیط زیستی و تأثیرات آن‌ها
آلودگی هوا
یکی از مهم‌ترین معضلات زیست‌محیطی ایران، آلودگی هواست که به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران، اصفهان، مشهد و اهواز مشاهده می‌شود.
• تأثیر بر سلامت باروری: تحقیقات نشان داده‌اند که آلودگی هوا می‌تواند باعث کاهش کیفیت اسپرم، اختلالات هورمونی در زنان و کاهش نرخ باروری شود.
• افزایش بیماری‌ها: بیماری‌های تنفسی، قلبی و عروقی که ناشی از آلودگی هوا هستند، به کاهش سلامت عمومی و در نهایت به کاهش امید به زندگی منجر می‌شوند.
آلودگی آب و خاک
منابع آبی ایران به دلیل ورود فاضلاب‌های صنعتی، کشاورزی و شهری به‌شدت آلوده شده‌اند.
• کاهش دسترسی به آب سالم: کمبود آب سالم می‌تواند منجر به بیماری‌های عفونی و کاهش نرخ بقا در میان کودکان و بزرگسالان شود.
• سموم کشاورزی: استفاده بی‌رویه از کودها و سموم شیمیایی باعث آلودگی خاک شده و محصولات غذایی آلوده می‌تواند بر سلامت نسل‌های آینده تأثیر منفی بگذارد.
تغییرات اقلیمی و بیابان‌زایی
ایران یکی از کشورهایی است که تحت تأثیر شدید تغییرات اقلیمی قرار دارد. کاهش بارندگی، افزایش دمای هوا و گسترش بیابان‌ها موجب تخریب زیستگاه‌ها و مهاجرت اجباری جوامع روستایی شده است.
• نابودی کشاورزی: تخریب زمین‌های زراعی باعث کاهش منابع غذایی و افزایش ناامنی غذایی شده که بر تصمیم‌گیری خانواده‌ها برای فرزندآوری تأثیر می‌گذارد.
آلودگی محیط زیست و کاهش نرخ زاد و ولد
استرس محیطی: زندگی در محیط‌های آلوده منجر به استرس‌های روانی و جسمی می‌شود که می‌تواند بر تصمیم‌گیری خانواده‌ها برای بچه‌دار شدن تأثیر بگذارد.
• افزایش هزینه‌های زندگی: هزینه‌های درمان بیماری‌های ناشی از آلودگی، افزایش فشار اقتصادی و در نتیجه کاهش تمایل به گسترش خانواده را به دنبال دارد.
آلودگی و افزایش مهاجرت
تخریب محیط زیست و کاهش کیفیت زندگی و شرایط بحرانی آلودگی هوا باعث افزایش مهاجرت داخلی و خارجی شده است. این مهاجرت‌ها منجر به کاهش تراکم جمعیتی در برخی مناطق و در نهایت کاهش نرخ رشد جمعیت کشور می‌شود.
راهکارها برای کاهش تأثیر آلودگی محیط زیست بر جمعیت
۱. سیاست‌گذاری زیست‌محیطی
• تصویب قوانین سخت‌گیرانه برای کاهش آلودگی صنایع و خودروها.
• توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر.
۲. آموزش و آگاهی عمومی
• افزایش آگاهی مردم در مورد اثرات مخرب آلودگی و راهکارهای مقابله با آن.
۳. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها
• بهبود سیستم‌های مدیریت پسماند، فاضلاب و تصفیه آب.
۴. کنترل جمعیت و سلامت عمومی
• ارتقای سلامت عمومی با توسعه خدمات بهداشتی در مناطق محروم.**
۵: جلوگیری از ناترازی منابع و اخراج اتباع از کشور که به صورت غیر قانونی از منابع محدود کشور استفاده کرده و ایجاد جمعیت کاذب نموده‌اند**
نتیجه‌گیری
آلودگی محیط زیست تأثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر کاهش جمعیت در ایران دارد. مقابله با این بحران نیازمند اقدامات جدی در سطوح فردی، اجتماعی و دولتی است. تنها از طریق برنامه‌ریزی دقیق و پایدار می‌توان از تأثیرات مخرب این پدیده بر جامعه ایرانی کاست و شرایط بهتری برای نسل‌های آینده فراهم کرد.و با توجه به بحرانی شدن ان در این روزها نگاه ویژه حاکمیتی را می‌طلبد.
طبق گزارش‌های موجود، تعداد مرگ‌ومیرهای سالانه در ایران که به آلودگی هوا مرتبط هستند، حدود ۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. از این میان، شهر تهران به تنهایی حدود ۷ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در سال دارد. این آمار شامل بیماری‌هایی مانند سکته‌های قلبی و مغزی، سرطان‌ها و بیماری‌های تنفسی است که ارتباط مستقیمی با آلودگی هوا دارند.
نقش بنزین و خودروهای بی‌کیفیت
۱. کیفیت سوخت: مصرف سوخت‌هایی نظیر مازوت (در نیروگاه‌ها) و بنزین بی‌کیفیت از عوامل اصلی آلودگی هوا در ایران است. مازوت به‌طور خاص منجر به تولید دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق می‌شود که تأثیرات مخربی بر سلامت انسان‌ها دارد.
۲. خودروهای فرسوده: وجود بیش از ۱۱ میلیون خودروی فرسوده و موتورسیکلت‌هایی که استانداردهای لازم را ندارند، سهم بالایی در انتشار ذرات معلق و آلودگی دارند. علاوه بر این، اجرای ناقص قانون هوای پاک و عدم همکاری برخی دستگاه‌ها بر وخامت این شرایط افزوده است.
برای کاهش آلودگی هوا، نیازمند توجه جدی به ارتقاء کیفیت سوخت، جایگزینی خودروهای فرسوده و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر هستیم. اجرای کامل قانون هوای پاک می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش این آمار داشته باشد. هر چند برای نگارنده جای تعجب است که چرا هنوز در ایران با وجود وسعت بیابانهای ان که روزها و ساعتهای آفتابی بسیار زیادی دارد کار جدی برای ایجاد نیروگاههای خورشیدی نشده است و آیا با توجه به پیشرفت‌ها در این زمینه، تولید برق از دیگر منابع مانند نیروگاههای هسته‌ای چقدر مسمر ثمر بوده است.
کاهش آلودگی هوا نیازمند اجرای اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت در ابعاد مختلف است. بهترین راهکارها بر اساس تجربیات جهانی و شرایط ایران عبارت‌اند از:
۱. ارتقای کیفیت سوخت؛
• حذف تدریجی سوخت‌های آلاینده مانند مازوت و بنزین بی‌کیفیت.
• جایگزینی بنزین و گازوئیل با سوخت‌های پاک‌تر مانند گاز طبیعی یا انرژی‌های تجدیدپذیر.
۲. کاهش استفاده از خودروهای شخصی و گسترش حمل‌ونقل عمومی؛
• توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی شامل مترو، اتوبوس‌های برقی و خودروهای هیبریدی.
• اجرای سیاست‌های محدودکننده برای استفاده از خودروهای شخصی، مانند افزایش هزینه‌های تردد در مناطق پرترافیک.
۳. نوسازی و حذف خودروهای فرسوده؛
• جایگزینی خودروهای قدیمی با مدل‌های جدیدتر و کم‌آلاینده.
• اعطای تسهیلات مالی یا وام‌های کم بهره به شهروندان برای خرید خودروهای هیبریدی یا برقی. و حذف کامل هر گونه مالیات یا گمرک روی این خودروها
۴. کنترل آلودگی صنایع و نیروگاه‌ها؛
• نصب فیلترهای پیشرفته برای کاهش آلاینده‌ها در صنایع و نیروگاه‌ها.
• ممنوعیت استفاده از سوخت‌های آلاینده در نیروگاههای نزدیک به مناطق مسکونی.
۵. کاشت درخت و توسعه فضای سبز شهری؛
• افزایش فضای سبز شهری که به جذب دی‌اکسید کربن و تولید اکسیژن کمک می‌کند.
• ایجاد کمربندهای سبز در اطراف کلان‌شهرها.
۶. آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی؛
• آگاه‌سازی شهروندان در مورد نقش آن‌ها در کاهش آلودگی، مانند استفاده کمتر از خودروهای شخصی و صرفه‌جویی در انرژی.
• ترویج فرهنگ پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از حمل‌ونقل عمومی.
۷. اجرای کامل قانون هوای پاک؛
• این قانون شامل تکالیف مشخص برای دستگاه‌های مختلف دولتی است، اما بسیاری از آن‌ها به‌درستی اجرا نشده‌اند.
۸. سیاست‌گذاری شهری و اقتصادی؛
• طراحی شهری با رویکرد کاهش ترافیک و بهبود جریان هوای شهری.
• ارائه مشوق‌های اقتصادی برای استفاده از خودروهای برقی و انرژی‌های پاک.
۹: نگاه ویژه حاکمیتی به مبحث نیروگاههای خورشیدی و از آنجا که در سالهای اخیر مزارع رمز ارزها نیز جزو مکان‌های پرمصرف برق شده است، بهترین راهکار ایجاد این مزارع در کنار نیروگاههای تولید برق بوسیله باطری‌های خورشیدی است.
نتیجه‌گیری
اجرای این اقدامات به‌صورت هماهنگ و مستمر می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کند. کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند آلمان، ژاپن و سوئد موفقیت‌های چشم‌گیری در این زمینه داشته‌اند و ایران نیز می‌تواند با الگوگیری از این تجربیات، گام‌های مؤثری بردارد.
الگوی جهانی برای کاهش آلودگی هوا برای ایران، الگوبرداری از کشورهایی است که تجربه موفقی در مدیریت بحران آلودگی هوا داشته‌اند. بر اساس شرایط اقتصادی، زیست‌محیطی، و زیرساخت‌های ایران، کشورهای زیر می‌توانند الگوهای مناسبی باشند:
۱. چین و تجربه مقابله با بحران شدید آلودگی هوا؛
اقدامات کلیدی چین:
• جایگزینی گسترده نیروگاههای زغال‌سنگی با انرژی‌های تجدیدپذیر (مانند خورشیدی و بادی).
• محدودیت برای صنایع سنگین در شهرهای آلوده و انتقال آن‌ها به مناطق کم‌جمعیت.
• اجرای طرح‌های شدید کنترل ترافیک و تشویق استفاده از خودروهای برقی.
• بهبود استانداردهای کیفیت سوخت.
دلیل انتخاب چین:
چین شرایطی مشابه ایران از نظر صنعتی‌سازی سریع و تراکم جمعیتی دارد. تجربه چین نشان می‌دهد که توسعه اقتصادی و کاهش آلودگی می‌توانند هم‌زمان مدیریت شوند.
۲. آلمان، رهبر انرژی‌های پاک:
اقدامات کلیدی آلمان:
• توسعه گسترده زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، شامل مترو و قطارهای برقی.
• تشویق شهروندان به استفاده از دوچرخه از طریق طراحی مسیرهای ایمن.
• سرمایه‌گذاری در خودروهای برقی و زیرساخت‌های شارژ.
• اجرای سیاست‌هایی مانند مالیات کربن و جریمه‌های سنگین برای صنایع آلاینده.
دلیل انتخاب آلمان:
آلمان با برنامه‌های گسترده برای حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی (Energiewende)، نمونه‌ای پیشرو در توسعه پایدار است. این رویکرد می‌تواند برای ایران الهام‌بخش باشد، خصوصاً در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر.
۳. ژاپن؛ مدیریت هوای پاک در شهرهای پرتراکم:
اقدامات کلیدی ژاپن:
• استفاده گسترده از فناوری‌های نوآورانه برای کاهش آلاینده‌ها در صنایع.
• محدودیت تردد خودروها در ساعات اوج ترافیک و استفاده از قطارهای سریع‌السیر.
• تشویق مردم به زندگی در نزدیکی محل کار برای کاهش نیاز به رفت‌وآمد.
دلیل انتخاب ژاپن:
تراکم بالای جمعیتی در ژاپن شباهت‌هایی با کلان‌شهرهایی مانند تهران دارد. ایران می‌تواند از تجربه ژاپن در بهره‌گیری از فناوری‌های پاک و هوشمندسازی حمل‌ونقل بهره‌برداری کند.
۴. کره جنوبی؛ سرمایه‌گذاری در آموزش عمومی و فناوری:
اقدامات کلیدی کره جنوبی:
• ایجاد سیستم‌های پایش آنلاین کیفیت هوا و اطلاع‌رسانی به شهروندان.
• تشویق به کاشت درخت در شهرها برای جذب آلودگی.
• آموزش عمومی درباره نقش مردم در کاهش آلودگی، مانند استفاده کمتر از خودروهای شخصی.
دلیل انتخاب کره جنوبی:
فرهنگ مشارکتی و سرمایه‌گذاری در آموزش عمومی، نقاط قوتی است که می‌تواند در ایران نیز به نتایج مؤثری منجر شود.
چگونگی اجرای الگوها در ایران:
• تمرکز بر حمل‌ونقل عمومی: الگوی چین و ژاپن در توسعه قطارها و اتوبوس‌های برقی قابل‌پیاده‌سازی است.
• جایگزینی سوخت‌های پاک: بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و بادی مانند آلمان.
• فناوری و آموزش: استفاده از تجربه کره جنوبی برای ارتقای آگاهی عمومی و فناوری‌های پاک.
نتیجه‌گیری
با ترکیب این الگوها و در نظر گرفتن شرایط خاص ایران، می‌توان به کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی در کلان‌شهرها دست یافت.
در پایان حتی اگر نظر کارشناسی مردم کوچه و بازار نیز در نظر گرفته و به واردات خودروهای کم مصرف و خصوصاً هیبریدی، ارتقا سطح ناوگان عمومی درون شهری، خارج از رده کردن خودروهای پرمصرف بدون کیت آلایندگی پرداخت و بعد، قیمت رایگان بنزین بی کیفیت را با قیمت واقعی بنزین با کیفیت جایگزین کرد، گام بزرگی برای رفع این بحران برداشته خواهد شد.
