روسیه اعلام کرده که واکسن‌های سرطان به زودی در دسترس عموم قرار خواهند گرفت. این واکسن‌ها قرار است از اوایل سال ۲۰۲۵ به صورت رایگان عرضه شوند، اما به جای توزیع عمومی، برای بیماران مبتلا به سرطان به صورت شخصی‌سازی‌شده طراحی خواهند شد.
به گزارش تابناک به نقل از یک پزشک؛ این واکسن‌های مبتنی بر m-RNA توسط آندری کاپرین، مدیرکل مرکز تحقیقات پزشکی رادیولوژی وزارت بهداشت روسیه، معرفی شدند. این تکنولوژی مدرن، که در مراحل آزمایش‌های بالینی توانسته است رشد تومورها را مهار کند، امید تازه‌ای برای مقابله با سرطان فراهم کرده است.
واکسن‌های m-RNA چگونه کار می‌کنند؟
واکسن‌های m-RNA با استفاده از یک فناوری پیشرفته، سیستم ایمنی بدن را برای شناسایی و حمله به سلول‌های سرطانی تحریک می‌کنند.
m-RNA یا «RNA پیام‌رسان» (Messenger RNA)، یک مولکول ژنتیکی است که دستورالعمل‌های DNA را به سلول‌ها منتقل می‌کند. این دستورالعمل‌ها به سلول‌ها می‌گویند که چه نوع پروتئینی تولید کنند.
در واکسن‌های m-RNA، نسخه‌ای مصنوعی از m-RNA وارد بدن می‌شود. این m-RNA حاوی کد ژنتیکی برای تولید پروتئین‌های خاصی است که با سلول‌های سرطانی مرتبط هستند.
هنگامی که واکسن تزریق می‌شود:
m-RNA وارد سلول‌ها می‌شود: سلول‌های ایمنی، به‌ویژه «سلول‌های دندریتیک» (Dendritic Cells)، این مولکول را جذب می‌کنند.
سلول‌ها پروتئین تولید می‌کنند: سلول‌های دندریتیک بر اساس دستورالعمل m-RNA، پروتئین‌هایی شبیه ساختار سلول‌های سرطانی را تولید می‌کنند.
سیستم ایمنی تحریک می‌شود: این پروتئین‌ها سیستم ایمنی بدن را وامی‌دارند که به سلول‌های سرطانی حمله کنند.
به عبارت دیگر، سیستم ایمنی سپس یاد می‌گیرد که سلول‌های سرطانی را که این پروتئین‌ها را نمایش می‌دهند، شناسایی کرده و به آن‌ها حمله کند.
چرا واکسن‌های m-RNA برای سرطان ویژه هستند؟
برخلاف واکسن‌های سنتی که معمولاً حاوی ویروس‌های ضعیف یا غیرفعال شده هستند، واکسن‌های m-RNA:
به بدن اجازه می‌دهند که خودش پروتئین‌های موردنیاز را تولید کند.
خطرات واکسن‌های قدیمی (مانند عفونت) را کاهش می‌دهند.
می‌توانند به‌سرعت شخصی‌سازی شوند تا بر اساس ویژگی‌های ژنتیکی تومور هر بیمار، دقیق‌تر عمل کنند.
واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان چگونه کار می‌کنند؟
این نوع واکسن‌ها ابتدا با تحلیل ژنوم تومور بیمار، جهش‌های خاص سلول‌های سرطانی را شناسایی می‌کنند. سپس، m-RNAای طراحی می‌شود که دستور تولید پروتئین‌های مرتبط با این جهش‌ها را به سلول‌های ایمنی می‌دهد.
سلول‌های ایمنی بدن با این آموزش اختصاصی، می‌توانند به‌طور هدفمند سلول‌های سرطانی را شناسایی و نابود کنند.
اهمیت این توسعه در مقابله با سرطان
سرطان یکی از مرگبارترین بیماری‌های جهان است. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۰ میلیون مورد جدید و ۹.۷ میلیون مرگ ناشی از سرطان گزارش شده است. سرطان ریه شایع‌ترین نوع آن بود.
در روسیه نیز در همان سال ۶۳۵,۰۰۰ مورد ابتلا به سرطان ثبت شد. توسعه این واکسن‌ها می‌تواند به کاهش بار سنگین این بیماری بر سیستم بهداشت و درمان کمک کند و جان‌های بی‌شماری را نجات دهد.
واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده سرطان: امیدها و چالش‌ها
رویکرد شخصی‌سازی‌شده در درمان سرطان
ایده واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده مبتنی بر m-RNA یکی از جذاب‌ترین پیشرفتهای اخیر در درمان سرطان است. این واکسن‌ها برای هر بیمار با توجه به ویژگی‌های ژنتیکی خاص تومور او طراحی می‌شوند. این فرآیند شامل تحلیل دقیق ژنوم تومور بیمار، شناسایی جهش‌های خاص سلول‌های سرطانی و ایجاد واکسنی است که بتواند سیستم ایمنی را علیه این سلول‌ها فعال کند.
این روش به دلیل توانایی آن در هدف قرار دادن دقیق سلول‌های سرطانی و به حداقل رساندن آسیب به سلول‌های سالم، انقلابی در درمان سرطان محسوب می‌شود. اما در عین حال، چالش‌های عملی بسیاری نیز برای تولید و ارائه این واکسن‌ها وجود دارد.
چالش‌های تولید واکسن شخصی‌سازی‌شده
۱. تحلیل ژنتیکی پیچیده و زمان‌بر
اولین گام در تولید این واکسن‌ها، انجام تحلیل ژنتیکی جامع بر روی تومور بیمار است. این تحلیل نیازمند تکنولوژی‌های پیشرفته مانند توالی‌یابی کل ژنوم (Whole Genome Sequencing) یا توالی‌یابی RNA است. این فرآیند نه تنها هزینه‌بر است، بلکه زمان قابل توجهی می‌طلبد.
در مواردی که سرطان به سرعت پیشرفت می‌کند، این تأخیر ممکن است باعث از دست رفتن فرصت برای درمان موثر شود. همچنین، دسترسی به تجهیزات و متخصصان لازم برای انجام این تحلیل‌ها در همه کشورها و مناطق وجود ندارد.
۲. تنوع بالای جهش‌های ژنتیکی در تومورها
تومورهای سرطانی از نظر ژنتیکی بسیار متنوع هستند و حتی در یک بیمار نیز ممکن است جهش‌های متفاوتی در بخش‌های مختلف تومور وجود داشته باشد. این ناهمگنی (Heterogeneity) ژنتیکی، طراحی واکسنی که بتواند به طور کامل همه سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهد، دشوار می‌سازد.
بعلاوه، برخی از جهش‌ها ممکن است بسیار نادر یا مختص یک فرد باشند که تولید واکسن برای آن‌ها نیازمند تحقیقات بیشتری است.
۳. هزینه بالای تولید
تولید واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده به دلیل نیاز به طراحی، تولید و آزمایش اختصاصی برای هر بیمار، هزینه بسیار بالایی دارد. برخلاف واکسن‌های معمولی که به صورت انبوه برای جمعیت زیادی تولید می‌شوند، این واکسن‌ها باید در مقیاس کوچک و به طور سفارشی تولید شوند.
طبق گزارش‌های اولیه، هزینه هر دوز واکسن سرطان در روسیه حدود ۳۰۰,۰۰۰ روبل تخمین زده شده است. این مبلغ برای بسیاری از کشورها و سیستم‌های بهداشتی قابل تأمین نیست و می‌تواند دسترسی بیماران را محدود کند.
۴. نیاز به زیرساخت‌های پیشرفته
ساخت و توزیع واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده نیازمند زیرساخت‌های پیشرفتهای است که شامل آزمایشگاه‌های مجهز، سیستم‌های ذخیره‌سازی و توزیع زنجیره سرد (Cold Chain) و تیم‌های تخصصی برای تحلیل داده‌ها و تولید واکسن است.
در کشورهای در حال توسعه، کمبود چنین زیرساخت‌هایی می‌تواند مانعی بزرگ برای اجرای این روش درمانی باشد. حتی در کشورهای پیشرفته نیز مقیاس‌پذیری این فناوری در سطح ملی یا جهانی چالشی جدی است.
چالش‌های بالینی و ایمنی
۱. پیچیدگی سیستم ایمنی انسان
سیستم ایمنی انسان بسیار پیچیده است و واکنش آن به واکسن‌ها می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد. در برخی موارد، واکسن ممکن است به طور کامل سیستم ایمنی را تحریک نکند یا حتی باعث ایجاد واکنش‌های نامطلوب شود.
ایمنی و کارایی واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده باید در آزمایش‌های بالینی گسترده‌تر و در گروه‌های متنوع جمعیتی بررسی شود تا از اثربخشی آن‌ها اطمینان حاصل شود.
۲. خطر جهش‌های جدید در تومورها
سلول‌های سرطانی به دلیل ناپایداری ژنتیکی، می‌توانند به سرعت جهش‌های جدیدی ایجاد کنند. این جهش‌ها ممکن است باعث شوند که سلول‌های سرطانی از شناسایی توسط سیستم ایمنی فرار کنند، حتی اگر واکسن به درستی طراحی شده باشد.
برای مقابله با این چالش، ممکن است نیاز به تجدید نظر در طراحی واکسن و تولید دوزهای جدید برای بیمار باشد، که این مسئله هزینه و زمان درمان را افزایش می‌دهد.
۳. اثربخشی در انواع مختلف سرطان
واکسن‌های m-RNA ممکن است برای برخی انواع سرطان مؤثرتر از دیگر انواع باشند. سرطان‌هایی که دارای جهش‌های ژنتیکی خاص و مشخصی هستند، مانند ملانوما یا سرطان ریه با جهش‌های شناخته‌شده، احتمالاً اهداف بهتری برای این واکسن‌ها هستند.
اما در سرطان‌هایی که جهش‌های آن‌ها پیچیده‌تر و متنوع‌تر هستند، اثربخشی این واکسن‌ها هنوز به طور کامل روشن نیست.
چالش‌های اخلاقی و اجتماعی
۱. دسترسی عادلانه به درمان
یکی از نگرانی‌های بزرگ در مورد واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده، دسترسی عادلانه به این فناوری است. این واکسن‌ها به دلیل هزینه بالا و نیاز به زیرساخت‌های پیشرفته، ممکن است تنها در دسترس کشورهای ثروتمند یا بیماران ثروتمند باشد.
این موضوع می‌تواند به نابرابری در درمان سرطان منجر شود و شکاف بین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه را افزایش دهد.
۲. نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی ژنتیکی
تولید واکسن‌های شخصی‌سازی‌شده نیازمند جمع‌آوری و تحلیل داده‌های ژنتیکی بیمار است. این داده‌ها بسیار حساس هستند و حفاظت از آن‌ها اهمیت زیادی دارد. هر گونه سوءاستفاده یا نقض حریم خصوصی می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد.
