روبل دیجیتال نوعی ارز دیجیتال بانک مرکزی است که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دستور راه‌اندازی آن را داده است. دولت روسیه این نوع ارز را با هدف برون‌رفت از مشکلات اقتصادی و تحریم‌های بعد از حمله به اوکراین راه‌اندازی کرد. ارزش این ارز با ارزش روبل معمولی یکسان است.
روبل دیجیتال مانند بیت کوین نیست؛ زیرا توسط دولت صادر می‌شود. اولین گروه برای آزمایش روبل دیجیتال در سال ۲۰۲۱ و در ۱۲ بانک انجام شد. این ارز دیجیتال بانک مرکزی در ۱۵ اوت ۲۰۲۳ راه‌اندازی شد. قبل از اینکه بیشتر درباره روبل دیجیتال بدانیم، بهتر است درباره ارز دیجیتال بانک مرکزی و اهداف طراحی آن توضیح بدهیم.
روبل دیجیتال یک نوع ارز دیجیتال دولتی یا به‌عبارت دیگر، ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) است که توسط بانک مرکزی روسیه (Bank of Russia) تولید و عرضه شد. روبل دیجیتال سومین واحد پول رسمی در روسیه است که مثل بیت کوین و بقیه ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز نیست، فقط از لحاظ دیجیتالی بودن به آنها شباهت دارد.
بیشتر بخوانید: بیت کوین چیست
برای اینکه بهتر مفهوم این ارزها را درک کنیم و نقاط اشتراک آنها را از طرفی با ارزهای دیجیتال و از طرف دیگر با ارزهای فیات رسمی دولت‌ها متوجه شویم، بهتر است نگاهی به مفهوم ارز دیجیتال بانک مرکزی داشته باشیم.
ارز دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency) که به اختصار به آن CBDC می‌گویند، اخیراً مورد توجه دولت‌ها قرار گرفته است. ایده این ارزها از ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک چین گرفته شده است، اما درواقع یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت کوین نیستند؛ به این معنی که دولت‌ها با استفاده از این نوع ارز همچنان می‌توانند به حریم خصوصی و اطلاعات تراکنش‌های افراد دسترسی داشته باشند.
همچنین ارز دیجیتال بانک مرکزی با هدف ایجاد ثبات و کم‌کردن خطرات و آسیب‌های ناشی از نوسان‌های قیمت ارز دیجیتال طراحی شده است. دولت از این ارز حمایت می‌کند و به‌عنوان وسیله‌ای امن برای مبادله‌های تجاری و مالی از آن استفاده می‌کند.
بیشتر بخوانید: ارز دیجیتال ملی یا بانک مرکزی (CBDC) چیست؟
بسیاری از کشورها درحال توسعه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی هستند کشورهای زیادی در جهان تاکنون آن را پیاده‌سازی کرده‌اند. هدف اصلی ارز دیجیتال بانک مرکزی ارائه حریم خصوصی، قابلیت انتقال بین‌المللی، دسترسی راحت و تأمین امنیت مالی کسب‌وکارها و افراد است. بسیاری از افراد در سراسر جهان به حساب‌های بانکی دسترسی ندارند و از ارز دیجیتال بانک مرکزی به‌عنوان راهی برای انجام تراکنش، نگه‌داشتن پول و پرداخت قبض‌ها استفاده می‌کنند.
همچنین این ارزها هزینه تراکنش‌های بین‌المللی و هزینه تجهیز و نگهداری سیستم‌های پیچیده مالی را کاهش می‌دهند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که شبیه ارزهای دیجیتال باشند؛ اما به فناوری بلاک چین نیازی نداشته باشند.
بیشتر بخوانید: بلاک چین چیست
ارزهای دیجیتال دارایی‌های بی‌ثباتی هستند و ارزش آنها را تمایل سرمایه‌گذار، استفاده و علاقه کاربر تعیین می‌کند؛ اما ارز دیجیتال بانک مرکزی به سیستم دولت وابسته است. در‌حال‌حاضر بانک‌های مرکزی در بسیاری از کشورها برنامه‌های آزمایشی و پروژه‌های تحقیقاتی برای تعیین قابلیت استفاده از ارز دیجیتال‌های بانک مرکزی را اجرا می‌کنند.
ارزهای دیجیتال بانک مرکزی و ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین و اتریوم هر دو شکلی از ارزهای دیجیتال هستند؛ اما از نظر ماهیت، انتشار و هدف، تفاوت‌های اساسی دارند. درواقع ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نسخه‌های دیجیتالی ارز فیات هستند که به‌صورت متمرکز صادر می‌شوند؛ در حالی که ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز، مستقل، و متمرکز بر ارائه جایگزین‌هایی برای سیستم‌های مالی سنتی هستند. در جدول زیر به چند تمایز این دو نوع ارز اشاره می‌کنیم.
روسیه با راه‌اندازی روبل دیجیتال به‌دنبال استراتژی گسترده‌ای برای مدرن‌سازی زیرساخت‌های مالی این کشور و ارتقای موقعیت اقتصادی‌اش در جهان است. پروژه روبل دیجیتال همچنین تمایل روسیه به پذیرش نوآوری‌های فناورانه در بخش اقتصاد را نشان می‌دهد.
پذیرش، برنامه‌ریزی و حرکت در مسیر استفاده از فناوری‌های بلاک چین و ارز دیجیتال نشان‌دهنده رویکرد آینده‌نگر این کشور برای مدرن‌سازی سیستم‌های مالی است. در ادامه به اهداف بانک مرکزی روسیه از راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی می‌پردازیم.
بانک مرکزی روسیه اعلام کرده است که روبل دیجیتال می‌تواند در تراکنش‌های بین‌المللی استفاده شود و پتانسیل تسهیل تجارت بین‌المللی و تراکنش‌های مالی جهانی را دارد. استفاده از ارز دیجیتال در تراکنش‌های بین‌المللی مزایایی مانند سرعت تراکنش، کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی را در مقایسه با روش‌های سنتی ارائه می‌کند.
سوئیفت (SWIFT) مخفف عبارت انگلیسی «Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication»، و به‌معنای انجمن جهانی ارتباطات مالی بین بانکی در سراسر جهان است که ارتباط امن بین مؤسسه‌های مالی را تسهیل می‌بخشد و امکان انتقال پول بین‌المللی را فراهم می‌سازد. اخراج روسیه از سوئیفت، به‌دنبال حمله این کشور به اوکراین، یکی از دلایل تمایل روسیه برای راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی است.
بیشتر بخوانید: روسیه در جایگزین سوئیفت، از بلاک چین استفاده خواهد کرد
توسعه ارز دیجیتال روسیه و نقش بالقوه آن در تراکنش‌های بین‌المللی وابستگی روسیه را به زیرساخت‌های مالی جهانی تحت سلطه غرب کاهش می‌دهد. روسیه با معرفی ارز دیجیتال خود قصد دارد کنترل بیشتری بر تراکنش‌های مالی خود داشته باشد و در برابر تحریم‌ها مقاوم‌تر شود.
همچنین استفاده از این ارز در معامله‌های بین‌المللی به‌عنوان جایگزین سوئیفت برای روسیه پیامدهای ژئوپلیتیکی دارد و به این کشور اجازه می‌دهد فعالیت‌های اقتصادی خود را حتی در صورت رویارویی با محدودیت‌های کانال‌های مالی سنتی حفظ کند.
ارز دیجیتال ملی روسیه می‌تواند برای روسیه به‌عنوان سپری در مقابل تحریم‌های بین‌المللی باشد. این پروژه با هدف افزایش انعطاف‌پذیری سیستم مالی روسیه به‌وجود آمده است؛ همچنین می‌تواند با تأمین امنیت معامله‌ها به ثبات اقتصاد این کشور کمک کند.
روسیه با روبل دیجیتال می‌تواند تراکنش‌هایی خارج از سیستم بانکی بین‌المللی سنتی انجام دهد و وابستگی خود را به نهادهای تحریم‌کننده کاهش دهد. این موضوع، آزادی عمل، خودمختاری و حفظ منافع مالی این کشور را در پی دارد. همچنین می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری برای سیستم مالی جهانی داشته باشد. موفقیت روبل دیجیتال ممکن است سایر کشورها را تشویق کند تا طرح‌های مشابهی را اجرا کنند.
با توجه به گستردگی تحریم‌های مالی پس از تهاجم روسیه به اوکراین، بسیاری از بانک‌های روسی از سیستم سوئیفت حذف شدند. کاهش جریان تجارت به روسیه باعث شد این کشور در زمینه انتشار یک ارز دیجیتال ملی اقداماتی انجام بدهد.
اما امکان‌سنجی فنی برای تراکنش‌های بین‌المللی از طرف دولت روسیه به این معنی نیست که تقاضای جهانی برای روبل دیجیتال وجود خواهد داشت؛ چون این ارز دیجیتال مشمول شرایط و قوانین اقتصادی مشابهی با روبل کاغذی خواهد بود و روبل چه به‌صورت دیجیتال چه کاغذی در معامله‌های بین‌المللی جایگزین دلار، یورو یا پوند نخواهد شد.
پس از تقریباً سه سال تحقیق، بانک مرکزی روسیه، با برنامه‌های آزمایشی در ۱۳ بانک و ۱۱ شهر به کشورهایی مانند هند، چین، ژاپن، ترکیه، ایران و پانزده کشور دیگر پیوسته است. برای اولین بار، شهروندان روسیه می‌توانند از روبل دیجیتالی هنگام خرید در ۳۰ فروشگاه خرده‌فروشی استفاده کنند.
از‌آنجایی‌که روسیه به‌دنبال دلارزدایی از اقتصاد خود است، ممکن است از یوان دیجیتال هم استفاده کند. اکتبر گذشته، روسیه به چهارمین مرکز بزرگ تراکنش یوان در جهان تبدیل شد. این موضوع نشان می‌دهد که ارز دیجیتال ملی روسیه به‌اندازه‌کافی کارساز نبوده است.
ارزهای دیجیتال بانک مرکزی بر اساس الگوی ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین طراحی شده‌اند؛ اما رویکردهای متمایزی دارند. این ارزهای دیجیتال ملی درواقع شکل دیگری از ارز رسمی یک کشور هستند که بانک مرکزی صادر می‌کند. این ارزها برخلاف ارز دیجیتال، متمرکز هستند و ارتباط مستقیم با سیستم مالی سنتی و باثبات تحت حمایت دولت دارند.
دولت‌ها ارزهای ملی را برای مدرن‌سازی سیستم‌های پرداخت و تنظیم سیاست‌های پولی معرفی می‌کنند، درحالی‌که ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین یا اتریوم، براساس فناوری بلاک چین و به‌صورت غیرمتمرکز عمل می‌کنند و هیچ مرجع مرکزی آنها را کنترل نمی‌کند.
روبل دیجیتال هم به‌عنوان یک ارز دیجیتال دولتی همین ویژگی را دارد. با نگاهی به اهداف شکل‌گیری آن می‌توان آن را ابزاری برای ورود دولت‌ها به دنیای ارز دیجیتال اما با درنظرگرفتن اهداف مستبدانه سیاسی دانست. درواقع می‌توان گفت درصدی از نگرانی‌هایی که درباره ارز فیات و تسلط دولت‌ها بر حریم خصوصی افراد وجود دارد، در زمینه ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی ازجمله روبل دیجیتال هم صادق است.
