به گزارش اقتصادنیوز، پایان اسد و تحولات سوریه آرام تر و کم هزینه تر از آنچه تصور می شد در بازه زمانی کوتاه رخ داد. در این میان عقب نشینی ارتش سوریه بدون انفجار یک سلاح شیمیایی و سمی ساده بیش از همه قابل تامل استت. از همین رو می توان گفت با پیشروی گروه های شورشی به سمت دمشق به عنوان بخشی از حمله برق آسا سوریه درگیر تراژدی خونین نشد. با این همه گروهی می گویند، اگرچه اسد رفته اما شبح سلاح های شیمیایی هنوز بر فراز سوریه سنگینی می کند. در همین راستا نشریه فارن افرز مقاله ای را منتشر کرده و اقتصادنیوز آن را در دوبخش ترجمه کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.
پیش از سال 2013، سرویس‌های اطلاعاتی غربی تخمین می‌زدند که سوریه یکی از بزرگترین زرادخانه‌های شیمیایی جهان از جمله سولفور خردل، وی ایکس و سارین را دراختیار دارد. اگرچه سوریه ذخایر اعلام شده خود را تحت نظارت بین‌المللی پس از حمله غوطه منهدم کرد، اما در مورد چندین تن پیش‌سازهای عامل اعصاب، صدها تن سولفور خردل و هزاران مهمات شیمیایی که قبل از سال 2013 تولید شده بود، تلاش ها برای نظارت ناکام ماند. علاوه بر این، نگرانی‌هایی وجود دارد. نشانه هایی مبنی بر اینکه دولت پیشین سوریه با واردات پیش سازهای عامل اعصاب و بازسازی تاسیسات تولید به دنبال بازسازی برنامه تسلیحات شیمیایی خود بوده است، به دغدغه جامعه جهانی تبدیل شده است. هر سلاح شیمیایی که اسد پس از سال 2013 در اختیار گرفت یا از آن زمان به بعد تولید کرده، اکنون بدون محافظ است و می تواند توسط دولت جدید تصرف شود یا توسط شورشیان یا گروه های تروریستی به سرقت رود. از همین رو ایالات متحده باید همکاری با دولت جدید سوریه، سازمان‌های بین‌المللی، گروه‌های جامعه مدنی و متحدانش در منطقه را در اولویت قرار دهد تا اطمینان حاصل شود که سلاح‌های شیمیایی باقیمانده سوریه به شکلی امن دفع شوند.
در 11 سال گذشته، سازمان های بین المللی برای از بین بردن سلاح های شیمیایی سوریه در تلاش بوده اند. در سال 2013، پس از حمله غوطه، دولت اسد کنوانسیون سلاح های شیمیایی را امضا کرد که استفاده از این سلاح ها را ممنوع می کند. تحت نظارت سازمان منع تسلیحات شیمیایی (OPCW)، سازمان بین المللی که مسئول اجرای این معاهده است، دولت اسد ذخایر سلاح های شیمیایی اعلام شده خود را که شامل 1300 تن سلاح و مواد شیمیایی بود، منهدم کرد. اما حتی زمانی که این کشور در حال نابود کردن سلاح های اعلام شده اش بود، گمانه زنی هایی در باب نوع جدیدی از سلاح های شیمیایی، بمب های بشکه ای کلر، مطرح بود. علاوه بر این، همکاری دمشق با سازمان منع تسلیحات شیمیایی محدود بود. دولت اسد دسترسی سازمان منع سلاح های شیمیایی به برخی از پرسنل خود را رد کرد، روند انهدام پیش سازها را به تاخیر انداخت و از افشای میزان واقعی تحقیقات، تولید و آزمایش سلاح های شیمیایی خودداری کرد. دمشق هرگز سرنوشت 360 متریک تُن سولفور خردل (که برای پر کردن هزاران گلوله توپ کافی است) مشخص نکرد. سوء ظن ها مبنی بر اینکه سوریه تسلیحات شیمیایی اعلام نشده در اختیار دارد، در آوریل 2017 تایید شد، زمانی که ارتش با تسلیحات شیمیایی سارین مواضع تروریستی ها در خان شیخون، واقع در شمال غرب کشور را بمباران کرد.
دولت اسد با کمک مسکو نیز کمپین تبلیغاتی گسترده ای علیه بازرسان سازمان نظارت بر سلاح های شیمایی و گردآورندگان شواهد محلی را راه اندازی کرد. اما تحقیقات سختگیرانه سازمان منع سلاح های شیمیایی در مورد برنامه تسلیحات شیمیایی سوریه، دولت اسد را مجبور کرده بود که اعلامیه خود را 20 بار اصلاح کند و به تأسیسات تحقیقاتی و تولیدی که قبلاً پنهان شده بود اعتراف کند. بر اساس آخرین گزارش این سازمان که در اواخر نوامبر منتشر شد، سرنوشت بخش زیادی از عوامل جنگ شیمیایی و مهمات نامشخص است. در نشست شورای اجرایی سازمان منع سلاح های شیمیایی در هفته گذشته، فرناندو آریاس، مدیر کل سازمان منع سلاح های شیمیایی، در باب این که سوریه محتملا دارای تسلیحات شیمیایی باشد که «نه تنها شامل عناصر باقیمانده بلکه شامل اجزای جدید بالقوه برنامه تسلیحات شیمیایی است» ابراز نگرانی کرد.در چنین شرایطی اگر سقوط اسد مرحله جدیدی در درگیری را آغاز کند، سلاح های شیمیایی دولت سابق ممکن است به هدیه و امتیازی تبدیل شود که گروه های شورشی رقیب به دنبال آن هستند. تاکنون، سه تن از آنها - شاخه سابق القاعده حیات تحریر الشام (HTS) که شورش را رهبری می کرد، و دو شبه نظامی در جنوب سوریه- بیانیه هایی صادر کرده اند که از تلاش های بین المللی برای از بین بردن سلاح های شیمیایی باقیمانده این کشور حمایت می کنند. رهبر تحریر الشام و حاکم جدید بالفعل در دمشق، احمد الشرع، که در سال 2016 از ارتباط با القاعده چشم پوشی کرد، باید در بر نابودی این سلاح ها سرمایه گذاری کرده و با سازمان منع سلاح های شیمیایی برای حل مسائل باقیمانده و نابود کردن هرگونه سلاح یا تاسیسات تولیدی باقی مانده همکاری کند.
اما حتی اگر رهبری جدید در دمشق بخواهد تسلیحات شیمیایی باقیمانده سوریه را از بین ببرد، دیگر بازیگران این کشور ممکن است با این خواسته مخالفت کنند. سازمان تروریستی موسوم به داعش که از سال 2014 تا زمان خروج از موصل در سال 2017 از سلاح های شیمیایی خام و دست ساز در عراق و سوریه استفاده می کرد، هنوز در این کشور فعال است. همچنین این خطر وجود دارد که متحدان اسد یا عناصر افراطی دست به شورش بزننددولت. چنین جناح هایی به طور بالقوه می توانند به سلاح های شیمیایی که توسط رژیم سابق پنهان شده بود دسترسی پیدا کنند. هر اندازه تعریف دولت جدید سوریه و تحکیم قدرت و ثبات در این کشور طولانی شود، خطر غارت سلاح های شیمیایی بیشتر می شود.همچنین این خطر وجود دارد که کارشناسان تسلیحات شیمیایی سوریه توسط گروه های تروریستی یا کشورهای دیگر به خدمت گرفته شوند. سوریه در طول برنامه 40 ساله تسلیحات شیمیایی خود بر تولید عوامل گاز اعصاب مرگبار تسلط یافت و زرادخانه مهمات شیمیایی را توسعه داد. برنامه تسلیحات شیمیایی دولت اسد حدود 300 دانشمند و مهندس را استخدام کرد که بسیاری از آنها اکنون به دنبال مشاغل جدید هستند. گروه‌های تروریستی در سوریه یا در مناطق دیگر نیز ممکن است به دنبال جذب این شیمی دان ها باشند.
