مرکز داده فرامقیاس (Hyperscale data center) که در کشور ما به شهرک مرکز داده مشهور شده، مرکز داده‌ای بزرگ با قابلیت مقیاس‌پذیری بسیار بالا و انعطاف‌پذیری در زیرساخت و پردازش‌هاست. این دست مراکز داده با توجه به تقاضای روزافزون برای ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌ها و نیاز طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها مانند هوش مصنوعی، اتوماسیون، ذخیره و تحلیل داده و دیگر عملیات مرتبط با کلان داده‌ها، در کانون مدل‌های کسب‌وکار ارائه‌دهندگان خدمات داده قرار گرفته‌اند. فناپ زیرساخت به تازگی قرارداد ساخت بزرگترین شهرک مرکز داده کشور را در شاهرود با پارک علم‌و فناوری استان سمنان امضا کرده است. درباره مفهوم و کارکرد شهرک مرکز داده یا همان مرکز داده فرامقیاس با «مجتبی ابدالی»، مدیر ارشد طراحی و ساخت مراکز داده فناپ زیرساخت گفت‌وگو کرده‌ایم.
به گفته ابدالی، مراکز داده فرامقیاس، ساختارهایی عظیم و پیچیده برای ذخیره‌سازی و پردازش کلان‌داده‌ها هستند که به دلیل انعطاف‌پذیری، مقیاس‌پذیری بالا و زیرساخت پیشرفته، هسته‌ای برای فعالیت‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، تجزیه و تحلیل داده‌ها و خدمات ابری به شمار می‌روند و به زیرساخت‌هایی نیاز دارند که حتی نیازهای سخت‌افزاری و پردازشی آینده را پوشش دهند.
ابدالی، ظرفیت و اندازه را نخستین وجه تمایز مراکز داده معمولی و فرامقیاس عنوان کرد و در این باره گفت: «مراکز داده معمولی شامل چند صد تا چند هزار سرور هستند و برای شرکت‌های کوچک و متوسط طراحی شده‌اند. مساحت آنها به‌ندرت از ۹۳۰۰ مترمربع فراتر می‌رود. اما مراکز داده فرامقیاس حداقل ۵ هزار سرور دارند و گاه شامل ده‌ها هزار سرور می‌شوند. مساحت آنها بسیار بزرگ‌تر است و به بیش از ۱۰۰ هزار مترمربع می‌رسد. به عنوان مثال، مرکز داده چاینا تلکام در مغولستان با ۹۹۴ هزار مترمربع، بزرگترین مرکز داده جهان است.»
او افزود: «تفاوت دوم در مقیاس‌پذیری است، مراکز داده معمولی برای افزایش ظرفیت نیازمند تغییرات فیزیکی و صرف زمان و هزینه بالا هستند، اما مراکز داده فرامقیاس یا شهرک‌های مرکز داده طراحی ماژولار دارند که امکان افزایش یا کاهش منابع را به‌سرعت فراهم می‌کند و از نیازهای متغیر کاربران پشتیبانی می‌کند.»
ابدالی، «بهره‌وری انرژی» را تفاوت سوم مرکز داده معمولی و شهرک مرکز داده دانست و ابراز داشت: «در مراکز داده معمولی ضریب بهره‌وری انرژی (PUE) در این مراکز بین ۱.۶۷ تا ۱.۸ است که مصرف انرژی بالایی را نشان می‌دهد. اما مراکز داده فرامقیاس با استفاده از فناوری‌های خنک‌سازی هوشمند و مدیریت انرژی، ضریب بهره‌وری انرژی را به حدود ۱.۱ کاهش می‌دهند، که نشان‌دهنده مصرف انرژی بسیار کارآمد است.»
مدیر ارشد طراحی و ساخت مراکز داده فناپ زیرساخت با بیان اینکه مراکز داده معمولی بیشتر به تجهیزات سخت‌افزاری سنتی متکی هستند و انعطاف محدودی در پشتیبانی از فناوری‌های جدید دارند، «فناوری پشتیبان» را از وجوه برتری مراکز داده فرامقیاس دانست و گفت: «مراکز داده فرامقیاس از فناوری‌هایی مانند مجازی‌سازی، اتوماسیون و هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی عملیات و کاهش هزینه‌ها استفاده می‌کنند.»
او افزود: «در زمینه هزینه‌های عملیاتی هم اگرچه مراکز داده معمولی هزینه اولیه کمتری دارند، اما در بلندمدت به دلیل بهره‌وری پایین انرژی و محدودیت‌های مقیاس‌پذیری، هزینه‌ها افزایش می‌یابد، در مقابل مراکز داده فرامقیاس، هزینه ساخت اولیه بالایی دارند، اما به دلیل مقیاس‌پذیری و بهره‌وری انرژی، در بلندمدت مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند.»
ابدالی بزرگترین نگرانی مرتبط با «شهرک مرکز داده» یا «مرکز داده فرامقیاس» را مصرف برق دانست و در این باره گفت: «قدرت پردازش فوق‌العاده‌ای که شهرک‌های مراکز داده دارند بطور کامل به توان الکتریکی مورد نیاز آنها متکی است. همچون فرایند ماینینگ ارزهای دیجیتالی مانند بیت‌کوین، دنیای مراکز داده فرامقیاس نیز با چالش تامین انرژی و نگرانی‌های زیست‌محیطی و توسعه پایدار همراه است. به همین علت، اطمینان از بهره‌وری بالای مراکز داده نسبت به مصرف انرژی مسئله مهمی است.»
او افزود: «مراکز داده فرامقیاس، بسته به اندازه‌ای که دارند به تأمین انرژی الکتریسیته در ابعاد مگاوات یا حتی گیگاوات نیاز دارند. جهش‌ها در فناوری، محصول ابزارهایی مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، موجب افزایش باورنکردنی مصرف برق در صنایع مختلف می‌شود. در گزارش Newmark آمده است که در سال ۲۰۳۰ انرژی مورد نیاز برای عملیات مرکز داده دو برابر میزان مورد استفاده در سال ۲۰۲۲ خواهد بود. در نتیجه، نیاز به ایجاد نیروگاه‌های تولید انرژی الکتریسیته از منابع تجدیدپذیر نیز دو برابر خواهد شد.»
این کنشگر حوزه ساخت مرکز داده تاکید کرد: «هزینه بالای ساخت و نگهداری از مراکز داده فرامقیاس، بهره‌برداری از چنین زیرساخت‌هایی را برای بیشتر شرکت‌ها دور از دسترس کرده است. اما، مراکز داده سنتی ممکن است قابلیت‌های لازم و قدرت کافی را نداشته باشند و نیازهای ذخیره و پردازش داده را پوشش ندهند.»
مدیر ارشد طراحی و ساخت مراکز داده فناپ زیرساخت درباره مزیت‌های انتقال فرایندهای دیجیتال شرکت به یک مرکز داده فرامقیاس ابراز داشت: «سازمان‌هایی که از شهرک مرکز داده خدمات می‌گیرند، فقط برای منابعی که استفاده می‌کنند هزینه می‌پردازند و بیشتر ارائه‌دهندگان خدمات Colocation نیز به عقد قراردادهای بلندمدت نیاز ندارند، همچنین این مراکز برای تأمین نیازهای متغیر کسب‌وکارها طراحی شده‌اند و با تغییر تقاضا، منابع را بصورت پویا تنظیم می‌کنند.»
او درباره پایداری و افزونگی شهرک مرکز داده گفت: «سامانه‌های برق و خنک‌کننده افزونه‌ای، تضمین‌کننده عملکرد مستمر و بدون وقفه هستند؛ در بحث ایمنی هم استفاده از چندین لایه امنیتی و رمزنگاری داده‌ها، حفاظت کامل از اطلاعات حساس را ممکن می‌کند و دیگر اینکه بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، به بهینه‌سازی عملیات و کاهش خطاهای انسانی در این مراکز کمک می‌کند.»
ابدالی ادامه داد: «با دریافت خدمات از مراکز داده فرامقیاس، دست مدیران در تخصیص فعالیت‌های دیگر به بخش فناوری اطلاعات سازمان باز خواهد بود و حجم کار اضافه از دوش آنها برداشته می‌شود، همچنین با استفاده از پیش‌فرض‌های تعیین شده در شهرک مرکز داده، پیگیری دستورالعمل‌های نظارتی مانند GDPR ،HIPAA و ISO 27001 بصورت خودکار و از سوی ارائه‌دهنده خدمات فضای ابری انجام می‌شود.»
ابدالی با بیان اینکه در دنیای امروز ساده‌ترین ابزارها رگه‌هایی از هوشمندی را در خود دارند و بسیاری از آنها مستقل و با تکیه حداکثری بر داده و الگوریتم‌های پردازشی، فعالیت می‌کنند، از گسترش شتابان شبکه‌های اینترنت اشیا گفت که خروجی‌های آنها به زیرساخت‌های بیشتری برای جذب و پردازش نیاز دارند.
او ادامه داد: «بررسی روندها نشان می‌دهد پیشرفت‌های حوزه هوش‌مصنوعی باعث می‌شود که نیاز به زیرساخت‌های مرتبط با ذخیره داده تا سال ۲۰۲۸، سه برابر میزان مورد استفاده کنونی شود.»
مدیر ارشد طراحی و ساخت مراکز داده فناپ زیرساخت تصریح کرد: «بنابر یافته‌های بنیاد Newmark در سال ۲۰۲۴، تقاضا برای مراکز داده با سرعتی بسیار بیشتر از ساخت و راه‌اندازی آنها در حال رشد است و تا چند سال پیش رو با کمبود چنین مراکزی مواجه خواهیم بود. در نتیجه، تقاضای بیشتر انگیزه لازم برای راه‌اندازی شهرک مرکز داده را توجیه می‌کند از طرفی راه‌اندازی تعداد بیشتری از شهرک‌های مراکز داده باعث تحرکات جدید در صنایعی چون تولید و املاک می‌شود و انگیزه آنها برای تولید و ساخت بیشتر، به ایجاد بازارهای جدید برای راه‌اندازی مراکز داده فرامقیاس می‌انجامد.»
ابدالی گفت: «ساخت مراکز داده در ابعاد معمولی مستلزم سرمایه‌گذاری کلانی است، چه رسد به شهرک مرکز داده که ساختشان چند ده و چند صد برابر مراکز داده معمولی هزینه بر می‌دارد. از این رو بیشتر سازمان‌ها سراغ گزینه‌های دیگری مانند مراکز داده Colocation می‌روند. این نوع مرکز داده به دیگر شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اجاره داده می‌شود. واضح است که هر دو گزینه معایب و مزایای خاص خود را دارند.»
او ادامه داد: «هزینه اجاره فضای مورد نیاز برای استقرار مرکز داده بسیار کمتر از سرمایه لازم برای ایجاد آن است؛ به‌ویژه وقتی حرف از یک مرکز داده فرامقیاس درمیان باشد، اما ساخت یک مرکز داده در مقیاس کلان اگرچه گران‌قیمت و نیازمند بهره‌گیری از منابع مختلف سازمان است، ولی نتیجه آن امکانات فرامقیاس اختصاصی برای سازمان و پشتیبانی اختصاصی از فعالیت‌های مدیریت داده و حضور آنلاین سازمان است؛ بنابراین، تمام تنظیمات و تغییرات مرکز داده متناسب با علایق و نیاز سازمان خواهد بود.»
مدیر ارشد طراحی و ساخت مراکز داده فناپ زیرساخت تصریح کرد: «با این حال، اجاره‌کردن فضا از مراکز داده Colocation، انعطاف بیشتری از نظر مکان و میزان استفاده (و کنترل هزینه از این طریق) به سازمان‌ها می‌دهد. اما همیشه باید توجه کنید که هیچ مرکز داده‌ای نمی‌تواند برای تمام سازمان‌ها با مدل‌ها و فعالیت‌های کسب‌وکاری ایده‌آل باشد.»
ابدالی در پایان گفت: «مراکز داده فرامقیاس، نسل جدیدی از زیرساخت‌های دیجیتال هستند که به دلیل مقیاس‌پذیری، بهره‌وری انرژی و امنیت پیشرفته، استاندارد جدیدی در مدیریت داده‌ها ارائه می‌دهند. درحالی‌که مراکز داده معمولی همچنان جایگاه خود را در کاربردهای کوچک‌تر حفظ کرده‌اند، شهرک‌های مرکز داده به موتور محرک اقتصاد دیجیتال تبدیل شده‌اند. پروژه‌هایی مانند شهرک مرکز داده فناپ زیرساخت در ایران، نشان‌دهنده حرکت کشور بسوی تحول فناوری و ایجاد بستری برای رشد پایدار در دنیای دیجیتال هستند.»
