به گزارش سرویس سیاسی تابناک، ماه رجب از ماه‌های پر فضیلت در تقویم مسلمانان است. در میان شب‌های این ماه، «لیله الرغائب» یا اولین شب جمعه ماه رجب، جایگاه ویژه‌ای دارد. در روایتی منتسب به پیامبر اکرم (ص) آمده است: «از نخستین شب جمعه ماه رجب غافل نباشید، چه آن شبی است که فرشتگان آن را لیله الرغائب نامیده اند».
لیله الرغائب به عنوان «شب آرزوها» شهرت یافته و بسیاری از مسلمانان در این شب به دعا، نماز و درخواست حاجات از خداوند مشغول هستند.
اما سوال اینجاست: معنای واقعی «رغائب» چیست؟ اعتبار این روایت چقدر است؟
در این گزارش، به بررسی این موضوع می‌پردازیم:
_ معنای «رغائب»
در لغت، «رغائب» به معنای عطا‌ها و بخشش‌های بزرگ مادی است. در فرهنگ عربی و فارسی، این واژه معمولاً به هدایای ارزشمند و اموال فراوان اشاره دارد.معنای «رغائب» در روایات به عطا‌های بزرگ الهی، چه مادی و چه معنوی، اشاره دارد که می‌تواند شامل برکت‌های الهی، برکت در زندگی و همچنین برآورده شدن حاجات باشد.
به عنوان مثال، در روایتی از امام صادق (ع)، «رغائب» به معنای برکت در رزق و روزی تفسیر شده است. با این حال، برخی از مردم به اشتباه «رغائب» را به معنای «آرزوها» می‌دانند. این تفسیر از نظر لغوی و تاریخی نادرست است، چرا که در منابع کهن عربی و فارسی، این واژه هیچ‌گاه به معنای آرزو به کار نرفته است. بلکه «رغائب» بیشتر به بخشش‌های مادی و معنوی اشاره دارد که از سوی خداوند به بندگانش عطا میشود.
همچنین واژه "رغائب" جمع "رغیبه" است و علاوه بر معنای عطا و بخشش فراوان، به معنای چیزی است که مورد رغبت و میل است؛ بنابراین می توان گفت لیلة الرغائب به معنای شبی است که در آن میل به عبادت و بندگی افزایش می‌یابد.
_ لیلة الرغائب و فضائل و آداب آن
بر اساس روایتی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده، لیله الرغائب اولین شب جمعه ماه رجب است. این شب، با توجه به روایات شبی است که در آن در‌های رحمت الهی به روی بندگان گشوده میشود. فرشتگان در عبادات و دعا در این شب از خداوند می‌خواهند که روزه‌داران ماه رجب را ببخشد و برای استغفار و طلب آمرزش برای مؤمنان به زمین نازل می‌شوند.
در این شب، انجام اعمال خاص و مستحبی توصیه شده است، شامل؛ روزه گرفتن، نماز لیله الرغائب، استغفار و طلب آمرزش از گناهان، تلاوت قرآن کریم و دعا و نیایش به درگاه خداوند و ...
_ نماز لیله الرغائب
نماز رغائب یکی از اعمال ویژه لیلة الرغائب است. نماز رغائب شامل دوازده رکعت است که در اولین شب جمعه ماه رجب بین نماز مغرب و عشاء خوانده میشود. در هر رکعت از این نماز، سوره‌های خاصی خوانده میشود و پس از اتمام نماز، دعا‌های ویژه‌ای مانند صلوات بر پیامبر (ص) و درخواست حاجات از خداوند انجام میشود.
بر اساس روایات این نماز باعث آمرزش گناهان و برآورده شدن حاجات میشود. فضیلت‌های این نماز در روایت شامل موارد زیر است:
آمرزش گناهان: حتی اگر گناهان شخص به اندازه کف دریا یا ریگ‌های بیابان باشد.
برآورده شدن حاجات: هر حاجتی که در سجده این نماز از خداوند خواسته شود، برآورده میشود.
شفاعت برای دیگران: شخصی که این نماز را بخواند، می‌تواند برای هفتاد نفر از اهل بیت خود شفاعت کند.
_ اعتبار روایت لیلة الرغائب
به نظر می رسد، اولین بار سید طاووس در کتاب اقبال الاعمال خود بدون ذکر سند، روایت مربوط به لیله-الرغائب و نماز رغائب را نقل کرده و پس از وی علامه حلی همین مضمون را در اجازه کبیرش تکرار کرده است.
تکرار یک روایت در منابع مختلف، لزوماً دلیلی بر صحت آن نیست. ممکن است یک روایت ضعیف به دلیل شهرت، در منابع متعددی نقل شده باشد.
همچنین تفاوت‌های موجود در روایات مختلف درباره لیلة الرغائب، نشان‌دهنده عدم قطعیت در برخی از جزئیات این اعمال است؛ لذا روایات لیله الرغائب از نظر علم رجال حدیث، قابل اعتماد نیستند. یعنی با وجود شهرت، روایت مربوط به لیلة الرغائب و نماز رغائب از نظر سند ضعیف است و بسیاری از علمای شیعه و اهل سنت در اعتبار آن تردید کرده‌اند.
علامه مجلسی در کتاب «زاد المعاد» اشاره می‌کند که سند این روایت معتبر نیست و برخی از راویان آن ناشناخته یا مجهول‌الهویه هستند. بعضی علمای شیعه نیز معتقدند در سلسله راویان این روایت، به فردی که مورد لعن حضرت امیرالمومنان (ع) بوده است می رسیم و وثاقت راوی رد میشود.
حتی برخی از علمای اهل سنت مانند ابن جوزی این روایت را جعلی دانسته‌اند.
برخی از علما بر این باورند که هیچ‌یک از روایات مرتبط با لیلة الرغائب، سند محکمی ندارند و بنابراین نمی‌توان به اعمال خاصی در این شب استناد کرد. با این حال، برخی از علما مانند سید بن طاووس و شیخ عباس قمی انجام اعمال این شب را به قصد رجاء یعنی امید به ثواب، جایز دانسته‌اند. به عبارت دیگر، حتی اگر سند روایت ضعیف باشد، انجام این اعمال به عنوان یک عمل مستحب و با نیت قربت به خداوند، اشکالی ندارد.
شاید بتوان مهم‌ترین وجه در انجام هر عمل عبادی را نیت خالص و قصد قربت به خداوند دانست. انجام اعمال این شب به قصد رجاء و با نیت خالص، می‌تواند فرصتی برای نزدیک شدن و تجدید رابطه با خداوند، تقویت ایمان و دریافت برکت‌های بی‌پایان او باشد. همچنان که با وجود تردید‌ها درباره اعتبار سند روایت لیلة الرغائب، این شب به عنوان فرصتی برای تقرب به خداوند و درخواست بخشش و برکت مورد توجه بسیاری از مسلمانان قرار گرفته است.
_ لیله الرغائب در ایران
به نظر میرسد بتوان آغاز فراگیری توجه به لیله الرغائب در بین ایرانیان را مربوط به ویژه برنامه ای دانست که شبکه سوم تلویزیون جمهوری اسلامی در تابستان ۸۴ در قالب یکی از اپیزود‌های برنامه محبوب و پرمخاطب خود یعنی برنامه «کوله پشتی» با اجرای فرزاد حسنی، برای این شب خاص تدارک دید.
اصطلاح «شب آرزوها» از طرف همین برنامه تلویزیون در میان مردم باب شد، شاید به این دلیل که چند روز قبل از ویژه برنامه لیله الرغائب، مجری برنامه یعنی فرزاد حسنی از مخاطبان خواسته بود تا به مناسبت این شب، آرزو‌های خود را برای برنامه پیامک کنند و یک مناسبت مذهبی نه چندان معتبر یا یک بهانه برای مناجات و عبادت با خدا به یک نمایش تلویزیونی با عنوان "شب آرزوها" تبدیل شد، هرچند که بعدها صداوسیما خواست عبارت "شب آرزوها" را از افکار عمومی پس بگیرد، اما دیگر کار از کار گذشته بود!
از سوی دیگر، باقی ماندن شب آرزوها در اذهان ایرانیان و پیوند آن با اولین شب جمعه ماه رجب یعنی لیله الرغائب، احتمالا از جلوه های تاثیر رسانه ملی در دهه ۸۰ و تا پیش از شروع افول رسانه ملی در دهه بعدی است که در حال حاضر چیزی از آن تاثیرگذاری و جریان سازی در سبد سرمایه اجتماعی رسانه ملی ایرانیان باقی نمانده است.
کوثر خسروی
