در اولین سالگرد نهم دی بود که تعدادی از فعالان فرهنگی، تصمیم گرفتند در حد توان خود، فیلم‌هایی با موضوع «حماسه ۹ دی» را جمع‌آوری کنند و نمایش دهند. آن زمان این فعالان فرهنگی با استان‌ها و شهرستان‌ها نیز ارتباط گرفتند و درخواست کردند فیلم‌های خود را با هر امکاناتی که دارند در فضاهایی مثل مسجد، هیات و… نمایش دهند. به این ترتیب، اولین دوره رویدادی سینمایی در حدود ۳۰ نقطه از شهرهایی مثل مشهد، جیرفت، تبریز، تهران و… به صورت مردمی برگزار و کمی بعدتر این حرکت به مدل برگزاری یک جشنواره متفاوت تبدیل شد. حالا پس از برگزاری چهاردهمین دوره این جشنواره، پاسخ به چند سوال مهم است:
این پرسش‌ها و مواردی دیگر، دغدغه پژوهشگر ایرنا بوده که تلاش کرده به پاسخ آنها برسد.
مردمی بودن، مصلحت‌سنجی و جیمی جامپ فرهنگی!
برگزارکنندگان جشنواره فیلم عمار از ابتدا تاکید داشتند که جشنواره در ادوار مختلف باید روحیه مردمی را حفظ کرده و به دور از هرگونه رابطه و مصلحت‌سنجی، تنها بر مبنای شایسته‌سالاری عمل کند و تعدد تولیدات ارسالی به این رویداد و تنوع جغرافیایی از نمودهای این رویکرد عنوان شده است. حالا با جشنواره‌ای مواجهیم که پس از ۱۵ دوره برگزاری تقریبا از تمام استان‌های کشور، شرکت‌کننده دارد؛ در عین حال این که چقدر به آن اقبال وجود دارد، جای پرسش دارد؛ به عنوان نمونه، نمایش یک جیمی جامپ که در نقش یک معترض، این جشنواره و دستاوردهای نظام را مورد پرسش قرار داده، در رسانه‌ها به عنوان «ابتکار عجیب مجریان جشنواره عمار!» مطرح شده و بابت صحنه‌سازی، مورد انتقاد برخی کاربران فضای مجازی قرار گرفته است.
موضوع مهم دیگر در رابطه با این رویداد آن است که جشنواره عمار، در دوره های اخیر خود چه میزان در معرفی آثار کیفی پیشرفت داشته است؟ طبعا این انتظار وجود دارد که برگزیدگان آن طی سالیان مختلف، راحت‌تر بتوانند با آثارشان، نمود بیرونی داشته و به جریان اصلی فیلمسازی کشور ورود کنند. البته که در تمام این سال‌ها، اخبار تداوم فیلمسازی برگزیدگان این رویداد، رسانه‌ای شده، اما شاید برگزیدگان، به‌نوعی در فضای رقابتی جریان تولیداتی سینما رها شده و نتوانسته‌اند که به آن نمو مورد انتظار برسند و این جشنواره زمینه ورود حرفه‌ای به مدیوم‌های دیگر فیلمسازی را برای برگزیدگانش فراهم آورد.
برای بررسی این رویداد با «حمیدرضا کاظمی‌پور» عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینما و از کارشناسان فرهنگ و هنر و رسانه به گفت‌وگو پرداختیم که مشروح گفت‌وگوی وی در ادامه آمده است:
منتقد سینما: انتظار ما از جشنواره‌های مردمی پیگیری مطالبات همه اقشار جامعه است
به گفته این عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینما، جشنواره‌های فیلم اصولا سیاست‌هایی دارند که با آن سیاست یک خط مشی را دنبال کنند و آن خط مشی باید منجر به نتیجه‌ای شود. یعنی هدف از برگزاری یک جشنوار چه بوده؟ قرار است چه دستاوردی داشته باشد؟ و چه مقدار در رسیدن به این دستاوردها موفق بوده است. این خلاصه هدف از برگزاری یک جشنواره است.
کاظمی‌پور افزود: جشنواره مردمی فیلم عمار با همه اقدامات مثبتی که در بدو تاسیس و شکل گیری خود صورت داد، اما به نظر می‌رسید رفته رفته باید به بلوغ برسد و تاثیرگذاری بیشتر داشته باشد؛ اما این اتفاق عملا نیفتاده است.
کاظمی‌پور: قطعا یک رویداد بعد از ۱۵ دوره برگزاری دستاوردهایی داشته اما وقتی این دستاوردها را در ترازوی قضاوت می‌گذاریم و همه چیز را کنار هم بررسی می‌کنیم در نهایت نمی‌توان به جشنواره عمار نمره قبولی داد از این منظر که وقتی هزینه، تاثیرگذاری، دربرگیری، تولیدات و ... را کنار هم قرار می‌دهیم به نتیجه قابل قبولی نمی‌رسیم
وی ادامه داد: برنامه‌های جهادی جشنواره، نمایش فیلم در دورترین نقاط کشور، حمایت از فیلم‌سازان جوان همه از اقدامات مهم و تاثیرگذار جشنواره فیلم عمار در ابتدای کار خود بود. اقداماتی که بخشی از خلاهای سینمای ایران را پوشش می‌داد. اما بعدتر مدیران جشنواره با حضور در سمت‌های بالاتر تقریبا این رویداد را در بخش اجرایی رها کردند و تنها به حمایت رسانه‌ای بسنده کردند که اتفاقا این میزان از حجم زیاد حمایت رسانه‌ای جواب معکوس داد.
این منتقد سینما و کارشناس رسانه ادامه داد: قطعا یک رویداد بعد از ۱۵ دوره برگزاری دستاوردهایی داشته اما وقتی این دستاوردها را در ترازوی قضاوت می‌گذاریم و همه چیز را کنار هم بررسی می‌کنیم در نهایت نمی‌توان به جشنواره عمار نمره قبولی داد از این منظر که وقتی هزینه، تاثیرگذاری، دربرگیری، تولیدات و .. را کنار هم قرار می‌دهیم به نتیجه قابل قبولی نمی‌رسیم.
حمایت رسانه‌ای تلویزیون و بیلبوردهای شهری از «عمار»؛ بسیار بیشتر از رویدادهای دیگر
کاظمی‌پور با بیان اینکه جشنواره عمار عنوان مردمی را در اسم خود یدک می‌کشد، ادامه داد: اما جشنواره عمار به واقع آن طور که از آن انتظار می‌رفت مردمی باقی ماند؟ حمایت‌های مالی و رسانه‌ای از این جشنواره در حد معمول است؟ به نظر بنده حمایت‌هایی رسانه‌ای که در بیلبوردهای سطح شهر گرفته تا شبکه‌های مختلف تلویزیون از جشنواره می‌شود به مراتب از بسیاری از رویدادهای دیگر بیشتر است.
این عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینما در پاسخ به این سوال که مضامین جشنواره چه میزان توانسته موج رسانه‌ای و سینمایی در کشور ایجاد کند نیز توضیح داد: با یک گزارش میدانی فراگیر در خبرگزاری خود شما می‌توان دریافت که در گذشته این جشنواره چقدر مخاطب داشته و حالا چه مقدار شده است. یعنی روند معکوس را پی گرفته به جای افزایش مخاطب و دربرگیری کاهش داشته است. با یک پرس و جوی ساده می توان دریافت که چند نفر از مردم در این جشنواره حضور داشته‌اند؟ چه فیلمی در این جشنواره دیده شده و توانسته در رویدادهای معتبرتر سینمایی حضور پیدا کند. جواب همه این سوال‌ها پاسخ خوبی برای جشنواره عمار ندارد و این یعنی در حوزه جریان سازی و تبین گفتمان انقلاب که یک بخش از رسالت جشنواره بوده هم این رویداد دست پُری ندارد.
وی ادامه داد: جشنواره مردمی باید بتواند طیف بسیاری از مردم را با خود همراه کند اما در این بخش عمار به شکل فراگیر در بین مخاطبان خود جا باز نکرده و بیشتر به نظر می‌رسد از یک دوره ای به بعد عده‌ای هر سال دور هم جمع می‌شوند جشنواره را برگزار می‌کنند و همین افراد سال بعد هم دوباره دور هم جمع می‌شود. یعنی گستره مخاطب جشنواره که هر سال باید بیشتر بیشتر شود عملا اتفاق نیفتاده است.
کاظمی‌پور با تاکید بر اینکه عنوان اسم «مردمی» بزرگ و پرطمطراق است، گفت: وقتی جشنواره ما چنین عنوانی را یدک می‌کشد باید چشم خود را به روی خیلی از حمایت‌ها ببندد تا بتواند به معنی درست کلمه مطالبات مردمی را پیگیری کند. اساسا انتظار ما از جشنواره‌های مردمی چنین است؛ اما وقتی پای ارگان‌ها و مدیران پیش می‌آید، از بارِ مردمی آن کاسته می‌شود. این یک قانون است که وقتی کسی برای کاری هزینه‌ای می‌کند بعدا باید در راستای اهداف او نیز حداقل تا حدودی حرکت کرد چون به عنوان یک سرمایه‌گذار دارد هزینه می‌کند و شما هم باید در چارچوب اهداف او حرکت کنید.
این منتقد سینما و کارشناس رسانه در ادامه با اشاره به اینکه کلا بنده با عنوان مردمی برای یک جشنواره سینمایی مخالف هستیم، توضیح داد: باید قبول کنیم مِدیوم سینما یک کار فنی تخصصی و تکنیکال است. یعنی این طور نیست که هر کسی یک دوربین دستش بگیرد راه بیفتد. فیلم بگیرد. آن را تدوین کند و بعد بگوید من فیلم ساختم و اثر هنری تولید کردم.
وی افزود: سینما یک هنر-صنعت است یعنی شما در کنار اینکه باید هنرش را بلد باشید نیازمند ابزار و تکنیک هستید. باید زبان سینما را بدانید. بنابراین شاید یکی از دلایل رشد نکردن جشنواره عمار همین باشد که افراد حرفه‌ای کمتر در کنار جوانان علاقمند به سینما قرار گرفتن تا جوانان قابل استعداد رشد و ظهور کنند. یعنی بعد از ۱۵ سال ما بگوییم فلان بازیگر یا کارگردان و یا حتی فیلمبردار استعدادش در جشنواره عمار کشف شد.
کاظمی‌پور تاکید کرد: من به عنوان یک منتقد که با سینما و رسانه سَر و کار دارم قصد نقد بدون اعتبار جشنواره را ندارم اما معتقدم جشنواره سینمایی بعد از ۱۵ دوره و با این میزان حمایت رسانه ای که مراسم افتتاحیه و اختتامیه آن به صورت زنده از تلویزیون پخش می‌شود، بیلبوردهای شهری در اختیار آن قرار می‌گیرد، حمایت‌های مالی می‌شود و در نهایت حتی در صفحات روزنامه‌ها و مجلات هم نام یک اثر مهم یا کارگردان موفق که به واسطه جشنواره عمار رشد کرده و دیده شده نمی‌بینم، می‌گویم باید تعارف را کنار گذشت و بگوییم که عمار نتوانسته موفق عمل کند.
وی خاطرنشان کرد: بخشی در اکران سینما ما وجود دارد به اسم هنر و تجربه که در آنجا فیلم‌های تجربی به نمایش درمی‌آیند و وقتی مرور می‌کنیم آثار جشنواره عمار به این حوزه هم ورود نکرده و اینها همه مصداق نقاط ضعف است.
«محمدحسین صبوری» که دبیر اجرایی این دوره از جشنواره مردمی فیلم عمار را بر عهده داشت دیگر کارشناسی است که به پرسش‌های پژوهشگر ایرنا پاسخ گفته است.
دبیر اجرایی جشنواره عمار: جشنواره بر اساس شجاعت و ابتکار برگزار می‌شود
صبوری درباره مهم‌ترین تفاوت و در عین حال ضرورت برگزاری جشنواره فیلم عمار توضیح داد: ما سعی داریم بستری فراهم کنیم تا هنرمندهایی که به اقتضای جغرافیایی محل زندگی یا نداشتن دسترسی به موسسه‌ها، نهادها، رسانه‌ها و ارگان‌های رسمی و غیررسمی که به توزیع و انتشار آثار هنری می‌پردازند، کمک کنیم تا فیلم‌هایشان دیده شود. شاید مهم‌ترین اقدام ما همین فراهم گردن بستر برای دیده شدن آثار هنرمندان کمتر دیده شده است و در ادامه کمک به آموزش آنها کنیم.
صبوری دبیر اجرایی دوره پانزدهم جشنواره عمار: جشنواره عمار از آرمان و هدفی که داشته پس‌رفت نکرده است. علاوه بر افزایش آثار کمی، ما امسال جشنواره را بین‌المللی کردیم. بیش از ۲۰۷ اثر از ۱۱ کشور به جشنواره رسیده است. امسال در واقع آغاز حرکت بین‌المللی شدن جشنواره عمار بود و در حال گسترش آن هستیم
وی افزود: مخاطبان جشنواره عمار می‌دانند که آثار حاضر در بخش مسابقه این رویداد به واسطه کارگردان گمنام یا سوژه‌های شهرستانی مورد توجه دیگر جشنواره‌ها قرار نمی‌گیرند، بنابراین بستر عمار در وهله اول برای این افراد است. برای نمونه در جشنواره امسال ما چند مستند درباره یکی از پزشکان نامدار ایرانی و یک کارآفرین داشتیم که دیدن بخشی از زندگی آنها برای هر ایرانی جذاب بود.
دبیر اجرایی پانزدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار ادامه داد: جشنواره عمار یک جشنواره هنری صرف نیست که یک سری آثار بیاید، دیده شود، داوری شوند و تمام. بلکه یک رویداد کنش‌محور است. یک نهضتی است که مخاطب و هنرمندان آن را به حرکت وادار می‌کند و این اتفاق در آیین‌های اختتامیه، افتتاحیه، در کارگاه‌ها و هم جوایز عمار مشهود است. یعنی در واقع جشنواره اصلا یک رویداد ایستا نیست بلکه همه دست اندرکاران آن را به حرکت وادار می‌کند.
صبوری درباره برخی انتقادها به اینکه جشنواره بعد از ۱۵ دوره برگزاری نتوانسته فیلمسازی مطرح یا اثر قابل توجهی را عرضه کند، توضیح داد: ما مستندسازهایی در جشنواره امسال داریم که آثارشان در بخش مسابقه جشنواره انتخاب شده که در چند سال جشنواره بخش «فیلم ما» حضور داشته است. بخش «فیلم ما» بخشی است که مستند اولی‌ها یا درواقع مستندسازان آمارتور در آن شرکت می‌کنند و حالا این هنرمندان بعد از چند دوره به بخش مسابقه اصلی آمده‌اند. بنابراین این نوعی پیشرفت در حوزه مستندسازی به حساب می‌آید. حتی برخی از این هنرمندان بعد از چند سال جایزه فانوس و لوح تقدیر گرفته‌اند. و یا مستندساز داشته‌ایم که در دل این جشنواره رشد کرده و کار یاد گرفته و الان در شرایط سخت جنگ به لبنان رفته و فیلم ساخته است. اینها به نظر بنده دستاورد است. این مستندسازان جبهه انقلاب هستند که در لبنان و سوریه در حال تولید مستند هستند.
امسال ۵۹۰۰ اثر داشتیم، از جمله ۲۰۷ اثر خارجی
وی گفت: حتی به لحاظ کمی هم جشنواره رشد بسیاری داشته است. امسال بیش از ۵ هزار و ۹۰۰ اثر در بخش‌های مختلف جشنواره حضور داشته است و فقط بخش فیلم که شامل نماهنگ، مستند، داستانی و پویانمایی می‌شود ۴ هزار و ۳۰۰ اثر رسیده که به لحاظ کمی بیشترین اثر را در این بخش داشته‌ایم.
دبیر اجرایی پانزدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار بیان داشت: جشنواره عمار از آرمان و هدفی که داشته پس‌رفت نکرده است. همانطور که گفتم علاوه بر افزایش آثار کمی، ما امسال جشنواره را بین‌المللی کردیم. بیش از ۲۰۷ اثر از ۱۱ کشور از جمله انگلیس، ترکیه، مصر، لبنان، یمن و عراق در بخش نماهنگ، مستند، فیلم کوتاه و پویانمایی به جشنواره رسیده است. امسال در واقع آغاز حرکت بین‌المللی شدن جشنواره عمار بود و درحال گسترش آن هستیم.
صبوری درباره هزینه‌های جشنواره و حمایت‌هایی که از آنها می‌شود در تناقضی با مردمی بودن آن نیست؟ گفت: اگر یک رصد کلی به جشنواره عمار داشته باشید حتما متوجه شده‌اید که هزینه‌ها و مخارج جشنواره در سطح کم و اندکی است چرا که عمار بنا داشته بر اساس شجاعت و ابتکار عمل کند. همان چیزی که رهبر معظم انقلاب در یکی از پیام‌هایشان به جشنواره فرمودند که در این رویداد روی شجاعت و ابتکار تمرکز کنید. بخش زیادی از فعالیت‌های جشنواره گروهی و مردمی است مثلا امسال جشنواره در شهرک شهید محلاتی و ورامین آثارش اکران شد. آنطور بود که مسجدی‌های آن محل از ما درخواست داشتند و ما فقط فیلم‌ها را در اختیارشان قرار دادیم باقی برنامه بر عهده خودشان بود. یا گروهی در دانشگاه تهران نیز این درخواست را از ما داشتند. بنابراین نمایش آثار برای ما هیچ هزینه‌ای در این محل‌ها نداشته است.
بیلبوردهایی که شهرداری در اختیار ما گذاشته، همه رایگان بوده است
وی در باره حمایت‌هایی که در حوزه بیلبوردهای شهری و برنامه‌های تلویزیونی از جشنواره می‌شود نیز گفت: بیلبوردهایی که شهرداری در اختیار ما گذاشته همه رایگان بوده و معتقدم وقتی بزرگترین رویداد هنری جبهه فرهنگی انقلاب برگزار می‌شود همه خودشان حمایت می‌کنند. حتی خبرگزاری‌های مختلف نیز گزارش‌هایی تهیه کرده‌اند و اینها همه به نظرم طبیعی است. همانطور که برای رویدادهای دیگر و جشنواره‌های دیگر این اقدام را انجام می‌دهند. اینکه حمایت‌ها بیشتر بوده است شاید به دلیل اندک بودن هزینه‌های ماست که آنها در جریان هستند و کمک می‌کنند. درواقع معتقدم ما هم باید سهمی از این تریبون‌ها داشته باشیم.
دبیر اجرایی پانزدهمین جشنواره مردمی فیلم عمار درباره اینکه جشنواره طی این ۱۵ دوره چقدر توانسته با محتواهای تاثیرگذار موج آفرینی کند، بیان داشت: ما در جشنواره تلاش و تمرکزمان روی آثاری کمتر دیده شده بوده است و فکر می‌کنم توانسته‌ایم یک خط جدید از تولید و نمایش را باز کنیم که نمایش آنها در سینما بهمن میدان انقلاب در حال اکران است. مخاطبی که به جشنواره عمار می‌آید، روایت‌ها و قاب‌هایی را می‌بیند که در جای دیگر ندیده است و یک قشر و نسلی از جامعه را می‌بیند که ناخواسته مغفول واقع شده اند. به نظرم جشنواره عمار آن خط شکنی را داشته است. امسال آثاری که در حوزه مسکن و معدن در بخش عدالت خواهی دیده شده موفقیت جشنواره عمار است.
پانزدهمین دوره «جشنواره مردمی فیلم عمار» شامگاه پنجشنبه ۱۳ دی ماه با معرفی برگزیدگان خود در بخش های مختلف به کار خود پایان داد؛ رویدادی که به گفته مدیران آن توانسته حداقل رضایت خودِ برگزارکنندگان را فراهم کند و به اهداف و آرمان‌هایی که برای آن ترسیم شده رسیده است؛ در عین حال برخی از منتقدان همچنان این جشنواره را ایستا می‌دانند که نتوانسته سیر پیشرفت خود را طی کند.
