اولین بار در سال ۱۳۹۴ سندی با عنوان «سند ائتلاف نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» در راستای تلاش سازمان‌یافته علمی و فراقوه‌ای به‌منظور کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان تصویب شد؛ طبق این سند، آموزش‌وپرورش به همراه ۱۴ نهاد دیگر ازجمله قوه قضائیه مکلف به اجرای نظام مراقبت از دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی شدند.
نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان، طرحی چندبخشی و چندلایه با عنوان «نماد» است که دستورالعمل اجرایی آن به چند بخش آموزش، غربالگری، مداخله مدرسه‌ای، تشخیص و درمان، مددکاری اجتماعی، اورژانس (فوریت‌های روانی - اجتماعی)، پیگیری و مراقبت تقسیم‌شده است و پنج هدف ایمان، نشاط، امید، هویت و خردورزی به‌عنوان محورها و هدف‌های اصلی این برنامه هستند.
به گفته کارشناسان این نوع غربالگری به اولیا و آموزش‌وپرورش کمک می‌کند تا نوع و میزان آسیب‌پذیری دانش‌آموز تشخیص داده شود. در این غربالگری مباحث افسردگی و خشونت و آرامش و کنشگری اجتماعی سنجیده می‌شود و اگر تشخیص داده شود که دانش‌آموز در شرایط فوریت روانی اجتماعی است، وی به مراکز مشاوره و درمانگران ارجاع داده می‌شود.
گرچه طی این ۹ سال در استان قزوین، تلاش‌هایی برای استقرار و اجرای این طرح صورت گرفته، اما آمارهای غیررسمی از وضعیت دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های اجتماعی ازجمله اعتیاد و مصرف دخانیات نشان می‌دهد، برای حل معضلات و مشکلات این قشر باید قوانین جدی‌تری وضع شود.
البته سازمان آموزش‌وپرورش استان قزوین، تاکنون آمار جزئی درباره اینکه مهم‌ترین و فراگیرترین آسیب‌های اجتماعی ثبت‌شده، در سامانه نماد کدام موارد بوده و یا کدام شهرستان‌ها و مناطق بیشترین مداخله را در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی داشته‌اند، اطلاع‌رسانی نکرده است. اما اکنون پس از گذشت ۹ سال از اجرای طرح نماد، این سؤال مطرح است که طرح مذکور تا چه میزان توانسته برای کاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه هدف موفق عمل کند و در صورت موفقیت پس آمارهای ارائه شده در حوزه‌هایی چون استعمال دخانیات و مصرف مواد مخدر که حاکی از کاهش سن دانش‌آموزان برای انجام بزه است؛ چه می‌گوید؟
آسیب‌شناسی اجتماعی دانش‌آموزان از مقطع ابتدایی شروع شود
به گزارش ایسنا، هرچند که آماری از انواع و تعداد آسیب‌های اجتماعی از سوی اداره کل آموزش‌وپرورش در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته اما گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد که برخی از این آسیب‌ها از جمله اعتیاد و استعمال دخانیات، نومیدی و خشونت در میان دانش‌آموزان بیش از گذشته رواج یافته است.
در این خصوص، امیرارسلان رحمانی، کارشناس ارشد روانشناسی کودک و نوجوان به ایسنا می‌گوید: بر اساس کارشناسی‌های به‌عمل‌آمده، کاهش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی باید از مقطع ابتدایی آغاز شود. اینکه می‌گویم از مقطع ابتدایی، برای آن است که در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی باید تمامی دانش‌آموزان غربالگری شوند و نسبت به آسیب‌هایی که بنا بر شرایط دانش‌آموز، ممکن است در معرض آن باشد، شناسایی و نسبت به آن آگاه‌بخشی صورت گیرد.
وی ادامه داد: دانش‌آموزی که درک کند؛ استفاده از دخانیات خانمان‌سوز است و او را به چه فردی تبدیل خواهد کرد، قطعاً کمتر به سراغ مصرف دخانیات سوق پیدا می‌کند. امروز با یک گذر ساده در خیابان‌ها، پارک‌ها و کافی‌شاپ‌های شهر شاهد استعمال دخانیات ازجمله سیگار، قلیان و حتی مخدرهای نوظهوری چون گل در میان نوجوانان دختر و پسر هستیم و این نشان از عدم آگاهی آنان و بی‌مسئولیتی من در نقش‌های مختلف اجتماعی مثل معلم، پدر و حتی کسبه است.
کارشناس ارشد روانشناسی کودک و نوجوان بیان می‌کند: طرح نماد درصورتی‌که به‌درستی اجرا شود، می‌تواند گام مؤثری در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی حوزه دانش‌آموزی بردارد اما افزایش بی‌رویه آسیب‌های اجتماعی این قشر نشان می‌دهد که یک جای کار می‌لنگد. یعنی یا آموزش‌وپرورش نمی‌تواند دانش‌آموزان را به‌درستی شناسایی کند و یا مشاوره‌هایی که در طرح نماد به دانش‌آموزان ارائه می‌شود، نمی‌تواند قدرت بازدارندگی داشته باشد که روزبه‌روز شاهد افزایش آسیب‌های اجتماعی هستیم.
وی می‌گوید: آموزش‌وپرورش باید آسیب‌های اجتماعی حوزه دانش‌آموزی را از طریق رسانه‌های خود مطرح کند. از میزان و تعدد آسیب‌های اجتماعی بگوید، به‌جای پیام‌های سیاسی در رسانه‌های خود و مشخصاً کانال «الفبای مینودری» آموزش و پرورش استان قزوین که اتفاقاً بازدید خوبی دارد؛ به مسائل فرهنگی و اجتماعی بپردازد. کارشناس بیاورد تا آنان راهکارهای پیشگیری از آسیب را ارائه دهند اما متأسفانه باید گفت که آموزش‌وپرورش درزمینه فرهنگی و اجتماعی منفعل عمل می‌کند.
تفریح و فرار از مشکلات خانوادگی انگیزه دانش‌آموزان برای استعمال دخانیات
دریکی از رستوران‌های سنتی شهر قزوین، واقع در خیابان مولوی نشسته‌ایم، در این رستوران استعمال قلیان آزاد است. یک گروه پسربچه حدوداً دوازده، سیزده ساله سفارش چای و قلیان دارند. بامهارت خاصی هم دود قلیان را خارج می‌کنند که گویی چندین سال است که با قلیان خو گرفته‌اند.
با خنده نزدیکشان می‌شوم و می‌گویم چقدر حرفه‌ای قلیان دود می‌کنید. فکر نمی‌کنید که ضرر دارد؟
یکی از آن‌ها می‌گوید؛ سیگار و قلیان یک تفریح است، این هم نباشد که باید افسردگی بگیریم.
یکی دیگر از آن‌ها می‌گوید: ضرر دود قلیان و سیگار بیشتر از این هوای آلوده نیست. می‌خندم و تأکید می‌کنم که هوا خیلی آلوده است اما شما علاوه بر هوای آلوده یک دود مازاد هم به ریه‌های خود می‌دهید.
یک‌صدا می‌آید که می‌گوید: خیلی‌ها را می‌شناسم که سیگاری می‌کشند. سیگاری یک مخدر اعتیادآور است، اما قلیان اعتیاد ندارد و جنبه تفریح و سرگرمی است.
سارا یکی دیگر از دختران قزوینی است که ۲۱ سال سن دارد و به گفته خودش، استفاده از مصرف مواد مخدر را برای اولین بار در دوره دبیرستان آغاز کرده است.
وی می‌گوید: برای اولین بار گل را یکی از هم‌کلاسی‌هایم به دستم داد و چون من درگیر طلاق پدر و مادرم بودم، به دعوت همکلاسی‌ام لبیک گفتم. در ابتدا گل فقط یک حالت شادی‌آور برایم داشت و باعث می‌شد احساس واقعی خودم را از شرایط خانه و خانواده‌ام درک نکنم.
سارا بیان می‌کند: اولین بار یکی از دوستانم گل را به مدرسه آورد؛ در جلد سیگار پیچیدیم و کشیدیم؛ آن‌قدر حس خوبی به ما داد که چند سال است آن را مصرف می‌کنیم. اولین مصرف ما هم در مدرسه و در زنگ ورزش بود که به‌راحتی می‌توانستیم معلم خود را دست به سر کنیم.
وی می‌گوید: مواد مخدر با من کاری کرد که حتی نتوانم دیپلمم را بگیرم و با مشکلاتی که خانواده داشت؛ مجبور شدم به یک کافه بروم و آنجا مشغول شوم تا بتوانم خرج دودم را به دست آورم. در این راستا اطرافیانم مثل خاله‌ها و دایی‌هایم متوجه شدند که اعتیاد دارم اما من اصلاً باور نمی‌کردم که معتاد شده باشم.
هنوز مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان به مرحله کاهش نرسیده است
ناصر حقایق پور، رئیس اداره امور تربیتی آموزش‌وپرورش استان قزوین در خصوص طرح مراقبت از دانش‌آموزان در برابر رفتارهای پرخطر آسیب‌های اجتماعی اظهار می‌کند: طرح نماد در ابتدا به‌صورت پایلوت در یکی از مناطق آموزش‌وپرورش شهرستان قزوین به مدت پنج سال شروع به کار کرد، بنابراین طرح نماد از سال ۹۹ به بعد در تمام مدارس آموزش‌وپرورش به منصه اجرا درآمد.
وی خاطرنشان کرد: از طرفی در آن سال چون با معضلی به نام کرونا مواجه شدیم، آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی بیش‌ازپیش شد چراکه ما پیش از آن سالانه معادل یک و نیم درصد با افزایش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی مواجه هستیم اما در دوره کرونا این میزان افزایش بیشتری داشت.
حقایق‌پور بابیان اینکه طرح نماد می‌تواند یک ابزار پیشگیری و همچنین درمان و مداخله‌گر در آسیب‌های اجتماعی باشد، اظهار کرد: آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان در معرض خطر به‌واسطه برکت این طرح زودهنگام شناسایی می‌شوند و اقدامات درمانی روی آن‌ها صورت می‌گیرد تا، از بروز آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.
وی ادامه داد: تمامی مدارس و دبیران آموزش‌وپرورش توجیه گفتمان‌سازی طرح نماد را دارند و هم می‌دانند چنانچه در موارد خاصی دانش‌آموزان شناسایی شوند، باید دانش‌آموزان را به کجا ارجاع دهند و چه اقداماتی در این راستا انجام دهند.
رئیس اداره امور تربیتی آموزش‌وپرورش استان قزوین خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر طرح نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان در استان قزوین در مرحله مدیریت قرار دارد و هنوز به مرحله کاهش نرفته است چراکه روزبه‌روز آسیب‌های اجتماعی در سطح کشور و به‌خصوص در استان قزوین در حال افزایش است.
وی تصریح می‌کند: به‌عنوان‌مثال معضل یک شرکت لیزینگ خودرویی که سرمایه‌های بسیاری از مردم را کلاه‌برداری کرد، بسیاری از خانواده‌ها را تحت‌فشار قرار داد و تعداد بی‌شماری از خانواده‌ها مال‌باخته شدند درنتیجه این معضل کشمکش بین اعضای خانواده زیاد شد و آسیب آن را دانش‌آموز دیده است.
حقایق‌پور بیان می‌کند: با افزایش پدیده طلاق و همچنین افزایش نزاع خانوادگی که تحت عنوان پدیده‌های اجتماعی غالب مطرح می‌شود، باعث آسیب روانی اجتماعی به دانش‌آموزان می‌شود و باید قبول کرد که بخش اعظمی از آسیب‌هایی که دانش‌آموزان متحمل آن هستند، خارج از اختیارات آموزش‌وپرورش است و باید در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی در کنار طرح نماد، خانواده‌ها نیز کمک کنند.
وی ادامه می‌دهد: بارها پیش‌آمده است که دانش‌آموز را شناسایی کرده‌ایم و روند درمانی آن را آغاز و حتی تکمیل کرده‌ایم و شاهد بودیم که مجدداً دانش‌آموز به خاطر شرایط خانواده به سمت آسیب رفته است. متأسفانه یکی از معضلاتی که بسیاری از خانواده‌های ما دارند این است که، بلد نیستند ارتباط مثمرثمری با فرزند و دانش‌آموزان خود داشته باشند.
این مسئول اظهار می‌کند: در بحث نظام مراقبت اجتماعی، ابزاری به‌عنوان غربالگری وجود دارد که دانش‌آموزان ابتدا از طریق پرسشنامه غربال می‌شوند و بعدازآن دانش‌آموزان وارد مرحله مصاحبه شخصیتی می‌شوند و در آن مصاحبه مشخص می‌شود که دانش‌آموزان با چه چالش‌هایی مواجه هستند و اگر موضوع حاد نباشد با استفاده از مشاوران آموزش‌وپرورش و اگر موضوع نیاز به مداخله بیشتری داشته باشد با بهزیستی و دانشگاه علوم پزشکی برای درمان هماهنگ می‌شود.
وی تصریح می‌کند: یکی از دغدغه‌هایی که برای مداخله درمانی با دانش‌آموزان در آسیب‌های اجتماعی داریم، این است که خانواده اکثر این دسته از دانش‌آموزان، نمی‌خواهند آسیب‌های اجتماعی فرزند خود را بپذیرند و باید ساعت‌ها و روزها زمان بگذاریم تا خانواده را برای درمان دانش‌آموز قانع کنیم. در برخی مواقع که خانواده، راضی و متقاعد به همکاری نشد، روند درمان را با کمک قوه قضائیه شروع خواهیم کرد.
حقایق‌پور بیان می‌کند: عمدتاً در جامعه آماری دانش‌آموزان دختر با معضل افسردگی و در جامعه آماری دانش‌آموزان پسر با مشکل افزایش استرس و اضطراب مواجه هستیم. با توجه به اینکه جامعه آماری دانش‌آموزان دختر سه برابر پسران است، در جامعه آماری دختران، آسیب‌های اجتماعی بسیار بیشتر است.
به گزارش ایسنا، ویژگی‌های خانوادگی نظیر خانواده‌های ازهم‌گسیخته، شکاف فکری و عاطفی بین والدین و فرزندان، ضعف اخلاقی و بی‌بندوباری در خانواده‌ها، رفاقت با دوستان ناباب، نداشتن آگاهی نوجوانان در زمینه مهارت‌های زندگی، برخوردهای نامناسب والدین و همچنین برخی ویژگی‌های شخصیتی نظیر خودمحوری، استقلال‌طلبی، سرکشی در مقابل بزرگ‌ترها و اختلال در هویت فردی از مهم‌ترین عواملی است که به آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی دامن می‌زند. هرچند که خانواده نقش کلیدی در کاهش آسیب‌های اجتماعی دارد اما در این راستا آموزش‌وپرورش نیز بر اساس رسالت فرهنگی و اجتماعی خود مسئولیتی دارد که با روی کار آمدن نماد، مراقبت اجتماعی دانش‌آموزی این وظیفه سنگین‌تر می‌شود. هرچند که تلاش آموزش‌وپرورش در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی تا به امروز نتیجه چشمگیر و قابل‌توجهی نداشته اما انتظار می‌رود در دولت جدید، این مسائل جدی‌تر از گذشته دنبال شود.
انتهای پیام
