خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: منطقه سیستان سالهاست با خشکسالی مواجه است که بخشی از آن ناشی از قهر طبیعت و بخشی دیگر مرتبط با وضعیت مدیریت منابع آبی در افغانستان است.
این وضعیت در حالی ادامه دارد که در گذشته، سرمنشاء رودخانه هیرمند به افغانستان واگذار شده و این امر منجر به مناقشات متعدد بر سر حق‌آبه بین دو کشور شده است.
از شامگاه نهم اسفندماه، آبی با دبی بسیار اندک وارد خاک ایران شده که برخی آن را سیلاب و برخی دیگر حق‌آبه سیستان می‌دانند، اما این موضوع نادرست است.
ساکنان سیستان به‌خوبی به یاد دارند که در پایان زمستان هر سال، با آب شدن برف و بارش باران، آب به سمت تالاب بین‌المللی هامون سرازیر می‌شود. اما این آب‌ها به هیچ عنوان نمی‌تواند به عنوان حق‌آبه تلقی شود.
در سال‌های اخیر، دولت افغانستان به ویژه در دوره‌های اخیر نه‌تنها به معاهدات بین‌المللی در زمینه تخصیص حق‌آبه هیرمند و هامون پایبند نبوده‌اند، بلکه با احداث آبراه‌ها و سدها، در تلاش برای جلوگیری از ورود آب به ایران بوده‌اند. به عنوان مثال، در زمان ریاست جمهوری حامد کرزای، ادعای دریافت نفت به جای آب مطرح شد.
ورود آب به هامون
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در تاریخ دهم اسفند ماه، از ورود آب دشتمال از رودخانه‌های فراه و هاروت افغانستان به تالاب بین‌المللی هامون خبر داد.
محمدرضا علیمرادی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، افزود: پیرو بارش‌های اخیر در افغانستان، آب دشتمال از مرز شمالی منطقه سیستان وارد ایران شده و به تالاب هامون رسید.
وی ابراز امیدواری کرد که ورود آب ادامه یابد و بر پیگیری حق‌آبه تالاب هامون تأکید کرد. این تالاب، هفتمین تالاب بین‌المللی و دوازدهمین ذخیره‌گاه زیست‌کره در جهان است.
انحراف صد درصدی سیلاب به سمت شوره زار گودزره
فعال اجتماعی و رسانه‌ای منطقه سیستان نیز در این زمینه گفت: طی دو سال گذشته مدام گمانه‌زنی می‌شود که آب ورودی به سیستان از کجاست؟ اما به این نکته توجه نمی‌شود که بند انحرافی کمال‌خان ابزار کنترل ۱۰۰ درصد سیلاب رودخانه هیرمند را در اختیار افغانستان قرار داده، این مسئله بدین معناست که وزارت آب و انرژی افغانستان مثل سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ می‌تواند با عدم بازگشایی دریچه‌های بند کمال‌خان، ۱۰۰ درصد سیلاب این رود را به سمت شوره‌زار گودزره منحرف کند.
فرشید عابدی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، افزود: رود هیرمند؛ رود فصلی هست، بنابراین امکان رهاسازی حقابه براساس زمانبندی معاهده دلتا وجود ندارد، سیلاب در یک بازه زمانی حدود دو یا سه ماهه در حوضه آبریز هیرمند جاری می‌شود و سپس خبری از آب نیست و با توجه به شرایط گفته شده، به جای فرافکنی بر سر نام آب ورودی، باید اصل معاهده اجرا شود.
وی اظهار کرد: طبق معاهده دلتا؛ به جز ایستگاه سنجش آب دهراوود، باید یک ایستگاه میزان سنجش آب در مرز سیستان نصب شود.
عابدی تصریح کرد: برخی منابع نزدیک به وزارت نیرو بیان می‌کنند که کمیسار آب افغانستان برای نصب این ایستگاه همکاری نمی‌کند، اگر این ادعا درست باشد، با توجه به سامانه انحرافی بند کمال‌خان و میزان خروجی دریچه‌های بند کمال خان، وزارت نیرو باید یک‌طرفه نسبت به نصب ایستگاه آب سنجی اقدام کند تا میزان آب ورودی مشخص شود.
وی بیان کرد: در صورت باز بودن تمامی دریچه‌های بند کمال‌خان، حدود ۴۰۰ متر مکعب بر ثانیه، آب به سمت پایین دست رهاسازی می‌شود که با احتساب فاصله این بند تا مرز سیستان، برداشت‌های پایین دست و وجود بند لشکری، شاید حدود ۱۰۰ مترمکعب بر ثانیه به سد جریکه برسد که با توجه به تجارب سال گذشته، این حجم آب در بازه زمانی سیلاب، حقابه ایران از رودخانه هیرمند را تأمین نمی‌کند و این موضوع، ضرورت اصلاح بند کمال‌خان را دو چندان می‌کند، از طرفی نیز در صورت عدم نصب ایستگاه سنجش آب در مرز سیستان، با ورود بخشی از حقابه رودخانه هیرمند؛ طرف افغان می‌تواند ادعا کند که حقابه ایران کاملاً رها شده است.
براساس مطالب ارائه شده، ضرورت توجه بیش از پیش مسئولان به حوزه دریافت حق آبه و پیگیری موضوعات مرتبط با آن را دو چندان می‌کند اما در این میان، در سفر دیماه امسال رئیس جمهور به منطقه سیستان، یکی از خواسته‌های مردم پیگیری حق آبه بود که وی در گفت‌وگوی تلویزیونی پایان سفر خود به استان، بر مذاکره فیمابین دو کشور ایران و افغانستان در این زمینه تاکید داشت.
ضرورت پیگیری حق‌آبه
با توجه به معاهدات بین‌المللی، حق‌آبه تالاب هامون ۶۰ میلیون متر مکعب در سال است، در حالی که گنجایش این تالاب ۱۱ تا ۱۳ میلیارد متر مکعب است و این مقدار به تنهایی کافی نیست. همچنین، حق‌آبه هیرمند ۸۲۰ میلیون متر مکعب است که در سال‌های اخیر تحقق نیافته و دولت افغانستان به بهانه کمبود آب در بالادست، از این موضوع طفره رفته است.
رئیس‌جمهور، در سفر دیماه خود به سیستان و بلوچستان، بر ضرورت پیگیری حق‌آبه هیرمند تأکید کرد و گفت: قرار است استاندار و تیمی از وزارت نیرو با افغانستان وارد مذاکره شوند.
حال مردم سیستان منتظر تحقق وعده‌های رئیس‌جمهور و ورود حق‌آبه سالانه هامون و هیرمند هستند تا نه تنها اشتغال در این منطقه تأمین شود، بلکه آسایش و تولید به این منطقه بازگردد و شاهد مهاجرت معکوس به سیستان باشیم.
